Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945: = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945
Gespeichert in:
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV050042973 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20250128 | ||
| 007 | t| | ||
| 008 | 241126s2024 xx a||| m||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788383760957 |9 978-83-8376-095-7 | ||
| 035 | |a (OCoLC)1477614545 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV050042973 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rda | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 084 | |a OST |q DE-12 |2 fid | ||
| 100 | 1 | |a Kubicki, Mateusz |d 1988- |e Verfasser |0 (DE-588)1213345561 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945 |b = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945 |c Mateusz Kubicki |
| 246 | 1 | 1 | |a Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 |
| 246 | 1 | 1 | |a German occupation in Starogard District 1939-1945 |
| 264 | 1 | |a Gdańsk ; Warszawa |b Instytut Pamięci Narodowej |c 2024 | |
| 300 | |a 510 Seiten, 32 Seiten Bildtafeln |b Illustrationen |c 30 cm | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 502 | |b Dissertation |c Uniwersytet Gdański |d 2022 | ||
| 546 | |a Zusammenfassung in deutscher und englischer Sprache | ||
| 648 | 7 | |a Geschichte 1939-1945 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 4 | |a Wojna światowa (1939-1945) / Polska / Starogard Gdański (region) / rozprawy akademickie | |
| 651 | 4 | |a Starogard Gdański (Polska ; region) / 1939-1945 (Wojna i okupacja) / rozprawy akademickie | |
| 651 | 7 | |a Starogard Gdański |g Region |0 (DE-588)4757974-2 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 655 | 7 | |0 (DE-588)4113937-9 |a Hochschulschrift |2 gnd-content | |
| 689 | 0 | 0 | |a Starogard Gdański |g Region |0 (DE-588)4757974-2 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Geschichte 1939-1945 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Literaturverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Personenregister |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Register // Ortsregister |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 940 | 1 | |q BSB_NED_20250128 | |
| 942 | 1 | 1 | |c 355.009 |e 22/bsb |f 09043 |g 43 |
| 942 | 1 | 1 | |c 355.009 |e 22/bsb |f 09044 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 307.09 |e 22/bsb |f 09044 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 355.009 |e 22/bsb |f 09044 |g 43 |
| 942 | 1 | 1 | |c 355.009 |e 22/bsb |f 09043 |g 438 |
| 942 | 1 | 1 | |c 307.09 |e 22/bsb |f 09043 |g 438 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-035380678 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1824317263139831808 |
|---|---|
| adam_text |
Spis treści Wprowadzenie . 11 Okres przedwojenny, wybuch wojny i administracja okupacyjna . Niemiecka polityka germanizacyjna i okres dwudziestolecia międzywojennego na Pomorzu Gdańskim . Starogard w przededniu wybuchu wojny. Wybuch wojny i objęcie powiatu zarządem wojskowym . Powiat starogardzki i jego mieszkańcy. Niemiecki aparat administracyjny. Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie i formowanie się administracji cywilnej. Komisaryczne starostwo powiatowe. Komisaryczne władze miejskie. Niemiecka administracja terenowa. Inne urzędy w powiecie starogardzkim . 25 25 33 36 39 47 47 51 59 63 69 Struktury policyjne i okupacyjny wymiar sprawiedliwości. Ogólna charakterystyka struktur policyjnych. Struktury Policji Bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei - Sipo). Struktury Policji Porządkowej (Ordnungspolizei - Orpo). Policja Ochronna (Schutzpolizei - Schupo). Struktura terenowa
Żandarmerii (Gendarmerie). Instytucje okupacyjnego wymiaru sprawiedliwości i notariatu. 78 78 81 86 86 91 98 Zbrodnie popełnione w powiecie starogardzkim. Planowanie i przygotowanie zbrodni . Listy proskrypcyjne. Akcja „unieruchomienia” volksdeutschôw. Zbrodnicze formacje. Selbstschutz Westpreussen . Miejsca odosobnienia . Akcja „Tannenberg” . Akcja „T4” . Zbrodnie popełnione podczas okupacji . Zacieranie śladów zbrodni - „Sonderaktion 1005” . 101 101 103 105 108 Ill 121 125 131 146 156 7
Niemiecka lista narodowościowa . Początki DVL na Pomorzu . Akcja przymusowego zapisu. Niemiecka lista narodowościowa w powiecie starogardzkim . 159 159 163 166 Wysiedlenia, przesiedlenia i akcja komasowania gruntów. Założenia teoretyczne akcji przesiedleńczej. Urzędy i infrastruktura wykorzystane do wysiedleń . Wysiedlenia w powiecie starogardzkim . Nowi obywatele w powiecie starogardzkim. Akcja komasowania gruntów w powiecie starogardzkim . 172 172 176 181 190 199 Nazistowski „porządek społeczny” w powiecie . Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników . Nazistowskie organizacje w powiecie . Oddziały Ochronne NSDAP - SS . Oddziały Szturmowe NSDAP - SA. Pozostałe organizacje nazistowskie . 207 207 215 215 221 225 Przemysł, handel i usługi . Ogólne warunki funkcjonowania gospodarki. Przemysł,
rzemiosło i usługi. Przemysł, rzemiosło i usługi w Starogardzie. Przemysł, rzemiosło i usługi w Skórczu . Przemysł i usługi w mniejszych miejscowościach. 237 237 247 247 262 265 Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo. Struktura gospodarki rolnej. Gospodarka leśna . Rybactwo. 270 270 294 301 Praca przymusowa i wykorzystanie jeńców wojennych. System robót przymusowych . System robót przymusowych w powiecie starogardzkim . Wykorzystanie jeńców wojennych . 304 304 310 314 Depołonizacja sfer publicznej i prywatnej oraz warunki życia codziennego . Polityka wobec kościołów i związków wyznaniowych. Kościół katolicki. Kościoły ewangelickie . Gmina wyznaniowa żydowska i inne grupy religijne
. Szkolnictwo w okresie okupacji. Ogólne warunki funkcjonowania szkolnictwa . Szkolnictwo w powiecie. Szpitalnictwo i dostęp do służby zdrowia . 319 319 319 330 332 333 333 339 343 8
Zniemczanie nazw miejscowych. Życie codzienne. Ograniczenia swobód społecznych. Transport i inwestycje mieszkaniowe. Aprowizacja. Życie kulturalne . 348 351 351 353 355 361 Działalność Polski Podziemnej i zakończenie wojny. Działalność partyzantów w powiecie starogardzkim. Działalność Jagdkommandos . Ewakuacja władz i ludności w latach 1944-1945 . 366 366 377 3 85 Podsumowanie . 393 Aneksy. Aneks 1. Liczebność niemieckiej żandarmerii w powiecie starogardzkim w latach 1939-1941 . Aneks 2. Struktura niemieckiej żandarmerii w powiecie starogardzkim (stan na koniec 1939 r.). Aneks 3. Struktura urzędu niemieckiego komisarycznego starosty powiatu starogardzkiego wraz z podległymi wydziałami (stan na 1939
r.). Aneks 4. Struktura urzędu niemieckiego komisarycznego burmistrza Starogardu wraz z podległymi wydziałami (stan na 1939 r.). Aneks 5. Schemat organizacyjny Volksdeutscher Selbstschutz w powiecie starogardzkim (stan na listopad 1939 r.). Aneks 6. Duże gospodarstwa znajdujące się w gestii Ostlandu, a następnie Reichslandu, przekazane Treuhänderom w latach 1939-1942 . Aneks 7. Przedsiębiorstwa i punkty usługowe oraz dostępność placówek pocztowych w powiecie starogardzkim (stan na 1941 r.) . Aneks 8. Zmiana nazw geograficznych w powiecie starogardzkim z 28 marca 1944 r. 397 402 Summary . 422 Zusammenfassung. 426 Wykaz skrótów. 431 Bibliografia. 436 Indeks osób. 474 Indeks nazw miejscowych. 505 399 400 401 403 404 405 419
Summary German Occupation in Starogard District 1939-1945 World War II, which started on 1 September 1939 with the German attack on Poland, changed the lives of the inhabitants of Gdańsk Pomerania forever. The Germanization policy introduced by the Germans was supposed to result in the immediate “de-Polonization” of these areas. This goal was achieved through widespread terror, crimes and discrimination covering almost all spheres of eve ryday life of Poles and Jews. In this way, the Germans tried to introduce a new order, in which they would play the dominant role. The social, economic and cul tural policy of the Nazis also covered the Starogard district in Gdańsk Pomerania. From the beginning of the conflict until 1945, its inhabitants were subjected to total Germanization, the tenets and implementation of which are discussed in this monograph. The book consists of eleven chapters arranged in problem-chronological order. Chapter One (The Pre-War Period, the Outbreak of the War and the Occupation Administration) presents issues related to the general tenets of the Germanization policy and the establishment of the German civil administration. It discusses PolishGerman relations in Gdańsk Pomerania, which were undoubtedly influenced by the foreign policies of both countries. It places particular emphasis on the everyday coexistence of Polish and German inhabitants of the Starogard district, especially their social relations. It also describes the introduction of German administration in the occupied area after 1 September 1939. The Starogard district (and the entire Po
merania) first found itself under military administration, which ended at the end of October 1939. From that moment on, all decisions were made by civil administra tion officials. Among them, we can distinguish the office of the occupation district head (Landrat), town mayors (Bürgermeister), regional commissioners (Amtskom missar) and the lowest unit of the occupation administration - village heads (OrtsVorsteher, Schultheiß). The first chapter also touched upon matters related to the establishment and activities of other offices that contributed to strengthening the Germanization process and controlling the population. Chapter Two (Police Structures and the Occupational Justice System) be gins with a general characterization of the German police. It then discusses the 422
functioning of the security police (Sicherheitspolizei - Sipo) in the Starogard district. Thanks to the preserved archival material, it was possible to ascertain that two Sipo posts operated in the studied area for nearly the entire period of the war (Starogard, Skórcz). They were responsible for terror against the civilian population and undertook broadly understood intelligence activities. Another type of German police service were the structures of the German order police (Ordnungspolizei - Orpo). In the Starogard district, it consisted of two divisions - the protection police (Schutzpolizei - Schupo), with a post in the district town, and the gendarmerie (Gendarmerie), with posts located in smaller towns and villages. The chapter also presents the structure of the occupation justice system. Officers of particular services and people employed in the local prosecutor’s office and court formed one of the elements of the apparatus of repression against the civilian population in the district. Chapter Three (Crimes Committed in the Starogard District) is divided into three main parts. The first part presents the creation of proscription lists con taining all people considered hostile by the Germans, as well as other prepara tions for the crimes. It also discusses issues related to the murders committed by Poles on Volksdeutsche in the first days of World War II. The second part discusses the course of two great German extermination actions. The first one, codenamed “Tannenberg” (Unternehmen “Tannenberg”), involved killing mainly Poles and Jews classified by the occupier as
broadly understood intelligentsia. Action “T4”, in turn, involved murdering people with mental disorders. The crimes committed from September 1939 to January 1940 are collectively known as the Bloody Pomeranian Autumn of 1939 or the Pomeranian Crime of 1939. The third part discusses the crimes committed by the Germans against Poles in the years 1940-1945 and the operation to cover up their traces carried out in the Starogard district in the autumn of 1944 (“Sonderaktion 1005”). Chapter Four (German People’s List) discusses the creation of national groups by the Germans and the evolution of the concept of Germanization of the popu lation. In the years 1939-1942, it underwent a thorough transformation - from extremely rigorous criteria postulated by Heinrich Himmler to the introduction of the process of forced registration on the German people’s list (Deutsche Volks liste - DVL) by the Gauleiter of Reichsgau Danzig-West Prussia, Albert Forster. The chapter also presents cases of joining the DVL by residents of the Starogard district. Chapter Five (Displacements, Resettlements and Land Consolidation Action in the District) begins with a description of the first displacements of Poles, which took place as early as in September 1939. In historiography, the term for this illegal practice is “wild displacements”. Later, the Germans began a planned transfor mation of the nationality structure in Pomerania, including the Starogard district. After being deprived of their property, the previous owners were first placed in resettlement camps and then deported, mainly to the General
Government. Their estates were taken over by their pre-war neighbours - Volksdeutsche, or people 423
from outside of the district, known as “receivers” (Treuhänder). From 1941, “internal resettlements” (Interne Umsiedlung), which consisted in moving large groups of people within the territorial administration units constituting the dis trict, were also carried out. In place of the resettled people, the Germans brought in “colonists” - people who before 1 September 1939 lived outside of the ter ritory of the “old Reich”. They took over Polish and Jewish estates. Through a series of legal measures and land collection, the occupier tried to turn them into full citizens of the Third Reich who, thanks to better living conditions, were to contribute to increasing the potential of Germany’s war economy. Chapter Six (Nazi “Social Order” in the Starogard District) deals with the change of the existing social structure and the German minority gaining an ad vantage over the Polish majority. As part of this new order, all political parties were banned with the exception of the NSDAP, which accepted only German members. Various other Nazi organizations were also established to deepen the sense of unity among the Volksdeutsche and ensure for them benefits such as better treatment. Thanks to the extensive network of German organizations, it was easier for the Germans to impose their will on the Polish inhabitants of the district and control every aspect of their everyday life. Chapter Seven (Industry, Trade and Services) discusses issues related to the functioning of selected economic sectors in the Starogard district. The Germans very quickly gained a dominant role in industry. They
benefitted from the sup port of the state, which, by requisitioning pre-war Polish property, enabled it to be taken over by the Volksdeutsche. Such attempts were also made in the case of craft, but due to staff shortages the takeover of Polish property by the Germans turned out to be partially ineffective. The service industry was treated differ ently. The occupier took over only the most profitable or prestigious enterprises, leaving the less profitable ones in the hands of Poles. Poor availability of par ticular services was also a problem. Here, too, staff shortages made it impossible to replace Polish owners with German ones. Chapter Eight (Agriculture, Forestry and Fishing) also deals with economic is sues. As part of a profound reconstruction of the economy, the German occupier interfered in agricultural production, consolidating the taken over Polish estates and transforming them into commercial farms. The takeover of Polish properties was carried out by German institutions established especially for this purpose. The estates were then handed over to the Volksdeutsche and “colonists” brought to the district. As to forest management, the Germans continued the afforestation of the district initiated by the Polish government prior to 1939. Thanks to new plantings, forests could be exploited in a sustainable way. The Germans also started stocking particular bodies of water with fish. In the initial period of occupation, Poles were largely excluded from economic life. Later, especially with the introduction of uni versal DVL registration, these restrictions were
partially abolished. Chapter Nine (Forced Labour and the Use of Prisoners of War) describes the practice of using forced labour. The first part discusses general employment 424
conditions and the legislation defining the role of a forced labourer in German so ciety. The second part presents the system of forced labour in the Starogard dis trict. The third and last part discusses the use of prisoners of war in the German economy. Those prisoners of war originated from various countries with which the Third Reich entered into conflict (Poland, France, England, Yugoslavia, USSR) as well as from those breaking the alliance that had previously connected them with Germany (Italy). They provided one of the cheapest kinds of forced labour in the occupation economy. Chapter Ten (Depolonization of the Public and Private Spheres and Conditions of Everyday Life) presents various aspects of the impact of Germanization on the everyday life of the inhabitants of the Starogard district. It involved erasing the Polish language from common circulation and breaking with Polish tradition and culture. This concerned primarily the attitude towards the Catholic Church. Polish clergy were first killed or imprisoned in German concentration camps, and those who survived the terror the occupier tried to replace with German priests. A similar approach was taken with regards to the school system, which was modified according to the model in force in the Third Reich. Polish teachers were eliminated and German was introduced as the language of instruction. In an attempt to completely erase the Polish language, the Germans also took steps to significantly limit its use in public space. Poles also fell victim to discrimination, which manifested itself through hindered access to
basic goods and services, such as food, health care or participation in cultural events. This situation improved slightly only after 1942, when universal DVL registration was introduced. Chapter Eleven (The Activities of the Polish Underground State and the End of the War) discusses the actions undertaken by the resistance movement against the German occupier in the Starogard district. Throughout the war, various groups operated there, performing active and passive resistance tasks. Sabotage opera tions were particularly intense in the period after 1942, when Germany’s position was gradually weakening. The occupier reciprocated by bringing to the Starogard district special “pursuit commandos” - Jagdkommandos, which cooperated with local police and gendarmerie posts. Their main task was to counteract the resist ance movement and pacify the civilian population. The last part discusses the evacuation of Germans to the west in the winter of 1944/1945 and the occupation of the Starogard district by the Red Army in March 1945. translated by Katarzyna Jopek
Zusammenfassung Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 Der mit dem Überfall Deutschlands auf Polen am 1. September 1939 begonnene Zweite Weltkrieg veränderte dauerhaft das Leben der Bevölkerung im Danziger Pommern. Die von den Deutschen eingeführte Eindeutschungspolitik sollte zur baldigen „Entpolonisierung“ dieses Gebietes fuhren. Als Mittel dazu dienten der allgegenwärtige Terror, Gewaltverbrechen und Diskriminierung, die sich auf fast alle Bereiche des Alltags der Polen und der Juden erstreckten. Auf diese Weise war man bemüht, eine neue Ordnung einzufuhren, in der die Deutschen eine do minierende Rolle spielen sollten. Die nationalsozialistische Sozial-, Wirtschaftsund Kulturpolitik galt auch dem im Danziger Pommern gelegenen Landkreis Stargard. Seit dem Beginn des Konflikts bis 1945 waren seine Bewohner einer totalen Germanisierung unterworfen, deren Grundsätze und deren Umsetzung Gegenstand der vorliegenden Monographie sind. Das Buch setzt sich aus elf Kapiteln zusammen, über deren Anordnung die Chronologie und die besprochenen Problemkreise entschieden. Das erste Kapitel (Die Vorkriegszeit, der Ausbruch des Krieges und die Besat zungsverwaltung') präsentiert Fragen, die mit den allgemeinen Grundsätzen der Germanisierungspolitik und der Etablierung des Apparats der deutschen Zivil verwaltung Zusammenhängen. Anschließend werden die deutsch-polnischen Re lationen im Danziger Pommern besprochen, die ohne Zweifel unter dem Einfluss der Außenpolitik der beiden Länder standen. Ein besonderer Akzent wird auf das tägliche Nebeneinander der polnischen und
deutschen Bewohner des Landkreises Stargard, in erster Linie auf die sozialen Beziehungen gelegt. Besprochen wird auch die Einführung der deutschen Verwaltung auf dem besetzten Gebiet, was nach dem 1. September erfolgte. Im Landkreis Stargard erschien zunächst (so wie im ganzen Danziger Pommern) die Militärverwaltung, die bis Ende Oktober 1939 tätig war. Alle Entscheidungen trafen seit diesem Moment die Beamten der Zivilverwaltung. An der Spitze der Landkreise standen die Kreishauptleute, die Stadtverwaltungen leiteten die Bürgermeister, zuständig für die Amtsbezirke waren die Amtskommissare und auf der untersten Stufe der Besatzungsverwal tung befanden sich die Ortsvorsteher. Im ersten Kapitel bespricht man auch den 426
Aufbau und die Tätigkeit anderer Ämter, die den Prozess der Germanisierung intensivierten und die Kontrolle über die Bevölkerung ausweiteten. Das Kapitel zwei (Die Polizeistrukturen und die Justiz des Besatzers} beginnt mit der allgemeinen Charakteristik der deutschen Polizei. Anschließend unter sucht man die Tätigkeit der Sicherheitspolizei (Sipo) im Landkreis Stargard. Dank des erhaltenen Archivmaterials gelang es festzustellen, dass es auf dem von uns untersuchten Gebiet fast über die ganze Zeitdauer des Krieges zwei Dienst stellen der Sipo [Stargard, Skurz (1942-1945 Großwollental)] gab. Sie verbrei teten Terror unter der Zivilbevölkerung und unternahmen Aufklärungsaktionen diverser Art. Bestandteil der deutschen Polizeistruktur war auch die Ordnungs polizei (Orpo), die in die Schutzpolizei (Schupo) und in die Gendarmerie unter gliedert war. Sitz der Dienststelle der Schutzpolizei befand sich im Landkreis Stargard in der Kreishauptstadt, Gendarmerieposten gab es in kleineren Städten und in Dörfern. Gegenstand der Besprechung ist auch die Struktur der Gerichts barkeit der Besatzungsbehörden. Die Beamten der einzelnen Dienste und die in der örtlichen Staatsanwaltschaft und im Gericht angestellten Personen waren eines der Elemente des Terrorapparats, dessen Aufgabe die Unterjochung der Be völkerung des Landkreises war. Das dritte Kapitel (Die im Landkreis Stargard verübten Gewaltverbrechen} ist in drei Unterkapitel unterteilt. Im ersten ist über die Erstellung von Proskriptions listen, die die Namen von all den Personen enthielten, die von den Deutschen als zu
ihnen feindlich eingestellt eingestuft wurden, und über die Vorbereitungen auf andere Gewaltverbrechen die Rede. Es werden auch die Mordfalle an Volksdeut schen thematisiert, die in den ersten Tagen des Zweiten Weltkrieges von Polen verübt wurden. Im weiteren Teil bespricht man den Verlauf von zwei großen deutschen Vernichtungsaktionen. Im Rahmen der ersten von ihnen (Unternehmen „Tannenberg“) tötete man hauptsächlich Polen und Juden, die vom Besatzer der breit verstandenen Intelligenz zugerechnet wurden. Der Zweck der „T4“-Aktion war wiederum die Ermordung von Personen mit geistigen Störungen. Die zwi schen September 1939 und Januar 1940 verübten Massenmorde werden in der Historiographie mit dem Oberbegriff „Deutsche Gewaltverbrechen in Pommerellen 1939“ bezeichnet. Gegenstand des dritten Teils sind die von den Deutschen in den Jahren 1940-1945 verübten Gewaltverbrechen und die Aktion der Verwi schung von ihren Spuren, die im Landkreis Stargard im Herbst 1944 stattfand („Sonderaktion 1005”). Im vierten Kapitel (Die Deutsche Volksliste} werden die einzelnen vier Ab teilungen in der DVL und der Wandel des Begriffs Eindeutschung besprochen. In den Jahren 1939—1942 erfuhr dieser Begriff grundlegende Veränderungen zunächst galten die von Heinrich Himmler vorgeschriebenen außerordentlich strengen Regeln, zuletzt setzte auf Veranlassung von Reichstatthalter des Reichs gaues Danzig-Westpreußen Albert Forster ein Prozess ein, in dessen Folge man Personen ohne ihr Wollen in die Deutsche Volksliste (DVL) einzutragen begann. 427
In diesem Kapitel beschreibt man auch die Fälle einer freiwilligen Eintragung der Einwohner des Landkreises Stargard in die DVL. Das fünfte Kapitel (Aussiedlungen, Umsiedlungen und die Aktion der Flurbe reinigung im Landkreis} beginnt mit der Beschreibung der ersten Aussiedlungen von Polen, die bereits im September 1939 stattfanden. Die Historiographie ver lieh diesem rechtswidrigen Verhalten des Besatzers die Bezeichnung „wilder Aussiedlungen“. In der späteren Zeit begann der von den Deutschen initiierte Prozess einer planmäßigen Veränderung der ethnischen Struktur im Danziger Pommern, auch im Landkreis Stargard. Die bisherigen Besitzer des Vermögens enteignete man und wies in Umsiedlerlager ein. Dann erfolgte ihre Verschlep pung, hauptsächlich ins Generalgouvernement. Ihr Vermögen übernahmen ihre bisherigen Nachbarn - Volksdeutsche oder Personen, die keine Einwohner des Landkreises waren und die man als Treuhänder bezeichnete. Seit 1941 gab es im Landkreis auch sog. „interne Umsiedlungen“, eine Verschiebung großer Be völkerungsgruppen innerhalb des Gebietes des Landkreises. An die Stelle der Ausgesiedelten wurden von den Deutschen die „Kolonisten“ geholt - Personen, die vor dem Kriegsausbruch außerhalb des Gebietes des „Altreiches“ lebten. Sie übernahmen den polnischen und den jüdischen Besitz. Eine Reihe von rechtli chen Maßnahmen des Besatzers und die Aktion der Flurbereinigung dienten dem Zweck, diese Kolonisten in vollberechtigte Reichsbürger zu verwandeln. Dank der Verbesserung ihrer Lebenslage hoffte man, dass sie zur Erhöhung der Kapa zitäten der deutschen
Kriegswirtschaft beitragen. Das sechste Kapitel (Die nationalsozialistische „Gesellschaftsordnung” im Landkreis Stargard) behandelt die Wandlung der bisherigen sozialen Struktur und die Erlangung der Überlegenheit der deutschen Minderheit über die pol nische Mehrheit. Im Rahmen dieser Ordnung verbot man - ausgenommen die NSDAP, deren Mitglieder nur Deutsche sein durften - alle politischen Parteien. Es wurden auch verschiedene NS-Organisationen ins Leben gerufen, die bei den Volksdeutschen das Gefühl der Zusammengehörigkeit stärken und ihnen reale Vorteile (z.B. bessere Behandlung) bringen sollten. Dank des ausgebauten Netzes deutscher Organisationen war es leichter, den polnischen Einwohnern den deut schen Willen aufzuzwingen und jede Form ihres Alltagslebens zu kontrollieren. Im Kapitel sieben (Industrie, Handel und Dienstleistungen) behandelt man Fragen, die mit einzelnen Sektoren der Wirtschaft im Landkreis Stargard Zusam menhängen. Die Deutschen begannen sehr schnell dominierende Rolle in der In dustrie zu spielen. Behilflich war dabei die Unterstützung des Staates, der das bis dahin polnische Vermögen beschlagnahmte und seine Übernahme durch die Volksdeutschen ermöglichte. Ähnlich versuchte man auch im Bereich des Hand werks zu handeln, wegen Personalmangel schlugen aber manche Versuche der Übernahme des polnischen Vermögens durch die Deutschen fehl. Anders wurde die Dienstleistungsbranche behandelt. Der Besatzer übernahm nur die rentabelsten beziehungsweise renommiertesten Betriebe, die weniger rentablen blieben in pol nischer Hand. Auch die Zugänglichkeit
einzelner Dienstleistungen ließ viel zu 428
wünschen übrig. Auch hier machte sich der Personalmangel bemerkbar, der die polnischen Besitzer durch die Deutschen nicht zu ersetzen erlaubte. Das Kapitel acht (Landwirtschaft, Forstwirtschaft und Fischerei) konzent riert sich ebenfalls auf wirtschaftliche Fragen. Im Rahmen eines tiefen Umbaus wurden vom deutschen Besatzer Eingriffe in die landwirtschaftliche Produktion unternommen. Der übernommene polnische Grundbesitz wurde konsolidiert und auf dieser Grundlage wurden Marktfruchtbetriebe etabliert. Die Übernahme des polnischen Besitzes war die Aufgabe der speziell dafür ins Leben gerufenen deut schen Institutionen. Die landwirtschaftlichen Betriebe übergab man anschließend an Volksdeutsche und an „Kolonisten“, die im Landkreis angesiedelt wurden. Die von den polnischen Behörden vor 1939 begonnene Aufforstung des Landkreises wurde von den Deutschen fortgesetzt. Die neuen Anpflanzungen ermöglichten eine ausgewogene Nutzung der Wälder. Die Deutschen begannen auch einzelne Gewässer mit Fischen zu besetzen. In der Anfangszeit der Besatzung wurden die Polen zum großen Teil aus dem Wirtschaftsleben ausgeschaltet. Später, insbe sondere als die Bedingungen für die Eintragung in die DVL gemildert wurden, wurden diese Einschränkungen teilweise aufgehoben. Im Kapitel neun (Die Zwangsarbeit und die Ausnutzung von Kriegsgefan genen) beschreibt man den Mechanismus der Ausnutzung der Zwangsarbeit. Ge genstand des ersten Teils sind allgemeine Beschäftigungsbedingungen und die Gesetzgebung, die die Rolle des Zwangsarbeiters in der deutschen Gesellschaft definierte. Anschließend wird
das System der Zwangsarbeit im Landkreis Star gard geschildert. Im letzten Unterkapitel wird das Thema der Ausnutzung der Kriegsgefangenen in der deutschen Wirtschaft aufgegriffen. Sie stammten aus verschiedenen Ländern, mit denen sich das Dritte Reich im Konflikt befand (Polen, Frankreich, Großbritannien, Jugoslawien, UdSSR), beziehungsweise aus denen, die das sie mit Deutschland verbindende Bündnis gebrochen haben (Ita lien). Die Kriegsgefangenen waren in der Besatzungswirtschaft eine der billigsten Zwangsarbeitskräfte. Das Kapitel zehn (Die Depolonisierung des öffentlichen und privaten Raums und die alltäglichen Lebensbedingungen) präsentiert verschiedene Aspekte des Einflusses der Germanisierung auf den Alltag der Bewohner des untersuchten Gebietes. Sie strebte eine Verdrängung der polnischen Sprache aus dem öffentli chen Raum und die Vertilgung der polnischen Kultur und Tradition an. Das galt in erster Linie für das Verhältnis zur katholischen Kirche. Polnische Geistliche wurden getötet oder in deutsche Konzentrationslager eingewiesen. Diese, die den Terror überlebten, wurden - wenn es nur möglich war - durch deutsche Geist liche ersetzt. Ähnlich verfuhr man im Hinblick auf das Schulsystem, das nach dem im Dritten Reich geltenden Muster umgestaltet wurde. Polnische Lehrer ver loren ihre Arbeitsplätze, Deutsch wurde als Unterrichtssprache eingeführt. Man schränkte beträchtlich die Möglichkeiten ein, sich im öffentlichen Raum der pol nischen Sprache zu bedienen. Das Ziel der Deutschen war, diese Sprache gänz lich zu eliminieren. Die Polen waren auch Opfer der
Diskriminierung im Zugang 429
zu den Grundgütern und Dienstleistungen (Nahrungsmittel, Gesundheitspflege, Teilnahme an kulturellen Veranstaltungen usw.). Die Situation verbesserte sich ein wenig erst nach 1942, als die Bedingungen für die Eintragung in die DVL gemildert wurden. Das Kapitel elf (Die Aktivität der polnischen Untergrundbewegung und das Ende des Krieges) bespricht die Entwicklung der Widerstandsbewegung gegen den deutschen Besatzer im Landkreis Stargard. Aktiv waren hier während des Krieges verschiedene Gruppen, die einen aktiven oder passiven Widerstand leis teten. Die Intensität der Sabotageakte stieg nach 1942, als Deutschland zuneh mend geschwächt war. Der Besatzer übte Vergeltung. Im Landkreis Stargard erschienen „Jagdkommandos“, die mit den örtlichen Dienststellen der Polizei und den Gendarmerieposten zusammenarbeiteten. Ihre Hauptaufgabe war die Bekämpfung der Widerstandsbewegung, sie führten auch Vergeltungsaktionen gegen die Zivilbevölkerung durch. Das letzte Unterkapitel beschreibt die Evaku ierung der Deutschen nach dem Westen im Winter 1944/1945 und die Besetzung des Landkreises Stargard durch die Rote Armee im März 1945. übertragen von Wieńczysław Niemirowski
Bibliografia I. Źródła archiwalne Archiwum Akt Nowych w Warszawie Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego (sygn. 274): 16 103, t. 1. Spółka Obrotu gruntami dla Prus Wschodnich. Główny Urząd Powierniczy „Wschód” sp. z o.o. w Ciechanowie (sygn. 782): 86, 687. Związek Rewizyjny Spółdzielni RP w Warszawie (sygn. 218): 3006 Archiwum Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce Kasperek Ł, Niektóre aspekty werbunku na przymusowe roboty do III Rzeszy z Dystryktu Lubelskiego - kopia w zbiorach autora. Łuczak C., Podstawowe założenia polityki ekonomicznej hitlerowskich Niemiec i jej realizacja w okupowanej Polsce - kopia w zbiorach autora. Zientarski A., System terroru wobec polskich robotników przymusowych. Referat wygłoszony na Konferencji poświęconej XXX-łeciu działania Komisji, War szawa 25-26 marca 1975 r. - kopia w zbiorach autora. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku Repetytorium PUBP w Starogardzie Gdańskim dotyczące spraw śledczych oraz osób zatrzymanych i aresztowanych za lata 1947-1954. AIPN Gd, 0027/620/1; AIPN Gd, 0027/620/2; AIPN Gd, 0027/620/3; AIPN Gd, 0046/273/1; AIPN Gd, 0046/829, t. 13; AIPN Gd, 00118/657, t. 1; AIPN Gd, 1/14, AIPN Gd, 14/33; AIPN Gd, 14/134; AIPN Gd, 14/260; AIPN Gd, 14/326; AIPN Gd, 14/471; AIPN Gd, 14/842; AIPN Gd, 14/1076; AIPN Gd, 17/54; 17/79; AIPN Gd, 18/73; AIPN Gd, 20/3; AIPN Gd, 20/210; AIPN Gd, 20/212; AIPN Gd, 20/417; AIPN Gd, 20/418; AIPN Gd, 20/790; AIPN Gd, 20/805; AIPN Gd, 20/1964; AIPN Gd, 21/1 ; AIPN Gd, 26/5; AIPN Gd, 27/1 ; AIPN Gd, 31/1; AIPN Gd, 32/5; AIPN Gd, 39/1, cz. 1; AIPN Gd, 39/6; AIPN
Gd, 39/9; AIPN Gd, 39/10, cz. 1; AIPN Gd, 39/10, cz. 2; AIPN Gd, 39/11, cz. 2; AIPN Gd, 39/15; AIPN Gd, 39/16; AIPN Gd, 39/19; AIPN Gd, 39/24; AIPN Gd, 42/1; AIPN Gd, 42/1; AIPN Gd, 42/3; AIPN Gd, 43/48/8; AIPN Gd, 43/54, cz. 1; 436
AIPN Gd, 44/1; AIPN Gd, 44/2; AIPN Gd, 57/2; AIPN Gd, 75/2/2; AIPN Gd, 75/3, t. 1; AIPN Gd, 75/3/2; AIPN Gd, 75/8; AIPN Gd, 264/306; AIPN Gd, 284/57; AIPN Gd, 284/72; AIPN Gd, 284/187; AIPN Gd, 284/292; AIPN Gd, 284/442; AIPN Gd, 284/524; AIPN Gd, 284/590; AIPN Gd, 284/624; AIPN Gd, 284/974; AIPN Gd, 284/982; AIPN Gd, 284/1041; AIPN Gd, 284/1142; AIPN Gd, 284/1321; AIPN Gd, 284/1371; AIPN Gd, 284/1405; AIPN Gd, 463/47; AIPN Gd, 604/8; AIPN Gd, 604/18; AIPN Gd, 604/35; AIPN Gd, 604/37; AIPN Gd, 604/40; AIPN Gd, 604/69; AIPN Gd, 604/70; AIPN Gd, 604/71; AIPN Gd, 604/77; AIPN Gd, 604/101; AIPN Gd, 604/103; AIPN Gd, 604/147; AIPN Gd, 604/163; AIPN Gd, 604/168; AIPN Gd, 604/175; AIPN Gd, 604/195; AIPN Gd, 604/203; AIPN Gd, 604/209; AIPN Gd, 604/317; AIPN Gd, 604/326; AIPN Gd, 604/367; AIPN Gd, 604/377; AIPN Gd, 604/401; AIPN Gd, 604/444; 604/452; AIPN Gd, 607/6; AIPN Gd, 607/20; AIPN Gd, 607/41; AIPN Gd, 607/70; AIPN Gd, 607/89; AIPN Gd, 607/335; AIPN Gd, 604/544; AIPN Gd, 607/124; AIPN Gd, 607/249; AIPN Gd, 607/253; AIPN Gd, 607/261; AIPN Gd, 607/264; AIPN Gd, 607/332; AIPN Gd, 611/3; AIPN Gd, 623/8; AIPN Gd, 623/14; AIPN Gd, 623/65; AIPN Gd, 623/85; AIPN Gd, 624/6; AIPN Gd, 624/32, t. 1; AIPN Gd, 624/83; AIPN Gd, 624/52; AIPN Gd, 717/44; AIPN Gd, 947/46; AIPN Gd, 1061/15; AIPN Gd, 1061/76, t. 1; AIPN Gd, 1061/76, t. 2; AIPN Gd, 1061/76, t. 3; AIPN Gd, 1061/76, t. 5; AIPN Gd, 1061/76, t. 6; AIPN Gd, 1077/11, t. 17. Wypis z kartoteki odtworzeniowej byłych funkcjonariuszy SB i WUSW w Gdańsku. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie AIPN Sz, 450/141. Archiwum
Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku Delegatura w Bydgoszczy AIPN By, 31/10; AIPN By, 33/3, t. 3; AIPN By, 115/679; AIPN By, 152/115; AIPN By, 154/109; AIPN By, 687/4, t. 1; AIPN By, 687/5, t. 1; AIPN By, 698/203; AIPN By, 827/17. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu AIPN 1178/899; AIPN 1354/1, t. 11; AIPN 2972/2. AIPN GK, 162/595; AIPN GK, 162/596; AIPN GK, 164/4842; AIPN GK, 164/6190; AIPN GK, 164/6208; AIPN GK, 187/9; AIPN GK, 187/84; AIPN GK, 192/220; AIPN GK, 196/180, cz. 1; AIPN GK, 196/187; AIPN GK, 196/188; AIPN GK, 196/190; AIPN GK, 196/191; AIPN GK, 196/199; AIPN GK, 196/200; AIPN GK, 196/202; AIPN GK, 196/207; AIPN GK, 196/208; AIPN GK, 196/209. 437
NTN 194, Proces Alberta Forstera - materiały dowodowe, zbiór zarządzeń władz i urzędów niemieckich odnośnie do zwalczania języka polskiego, ograniczania uprawnień Polaków. Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Pol skiemu w Gdańsku Ds. 2/67, Akta A, t. 2; Ds. 2/67, Akta A, t 4; Ds. 2/67, Akta B, t. 2; Ds. 2/67, Akta B, t. 3; Ds. 2/67, Akta C, t. 1; Ds. 2/67, Akta C, t. 3; Ds. 2/67, Akta doty czące zbrodni niemieckich w powiecie starogardzkim, t. 1 A; Ds. 2/67, Akta Paula Drewsa; Ds. 2/67, Akta podręczne prokuratora Multana; Ds. 2/67, Akta śledztwa w sprawie zabójstw dokonywanych przez hitlerowców w latach 1939-1945 na terenie powiatu Starogard Gdański; Ds. 2/67, Akta 8/2; Ds. 2/67, Akta 8/5; Ds. 2/67, Akta 8/6; Ds. 2/67, Akta 8/7; Ds. 2/67, Akta 8/8; Ds. 2/67, Akta 8/9; Ds. 2/67, Wykazy osób pomordowanych, wykaz stopni służbowych SS; Ds. 2/67, Sprawozdanie z wyników postępowania przygotowawczego w sprawie zabójstw dokonanych przez hitlerowców na terenie powiatu starogardzkiego w latach 1939-1945; Ds. 2/67, Starogard - protokoły przesłuchań świadków; Ds. 2/67, Zbrodnie hitlerowskie na terenie Starogardu Gdańskiego i powiatu; Ds. 3/67, Sprawozdanie z przeprowadzonego śledztwa przeciwko podejrzanym zbrodnia rzom hitlerowskim, którzy dopuszczali się zabójstw na ludności polskiej i innych narodowości w mieście Tczewie oraz na terenie powiatu tczewskiego; Ko. 7/98, Obóz w Nowym Wiecu (Skarszewy); Ko. 13/69; Ko. 17/79, t. 1; Ko. 21/70; Ko. 23/67, Sprawa Schulza; Ko. 58/68; Korespondencja w sprawie Hildebrandta; Materiały dotyczące zbrodni niemieckich
dokonanych na terenie powiatu staro gardzkiego - wykaz zbrodniarzy, korespondencja; Materiały śledczo-dochodzeniowe Milicji Obywatelskiej; S. 1/72; S. 10/12/Zn, t. 1; S. 28/12/Zn; S. 32/11/Zn, t. 1; S. 33/11/Zn, t. 1; S. 40/11/Zn; S.41/12/Zn,L 1; S. 51/11/Zn, t. 1;S. 56/12/Zn, t. 1; S. 62/14/Zn, t. 1; S. 65/11/Zn; S. 71/13/Zn; S. 72/12/Zn, t. 1; S. 74/11/Zn; S. 79/12/Zn, t. 1; S. 84/13/Zn, t. 1; S. 85/13/Zn, t. 1-2; S. 89/01/Zn; S. 90/12/Zn; S. 96/13/Zn, t. 1; S. 100/01/Zn, t. 1; S. 105/13/Zn; S. 107/12/Zn; S. 124/01/Zn; Zbiory protokołów przesłuchań świadków dot. zbrodni niemieckich popełnio nych na terenie powiatu starogardzkiego w 1939 r. Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Pol skiemu w Gdańsku. Delegatura w Bydgoszczy Ds. 13/66, t. 1-2. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy Centrala Przesiedleńcza w Gdańsku-Potulicach (sygn. 97): 164; 196; 205. Referat Specjalny Służby Bezpieczeństwa w Gdyni-Potulicach (sygn. 96): 22; 148; 150; 152; 153; 154; 155; 157; 158; 159; 160. Komenda Policji Państwowej w Starogardzie Gdańskim (sygn. 3040): 55. 438
Archiwum Państwowe w Gdańsku Akta Miasta Skórcza (sygn. 532): 903; 911; 919. Akta Miasta Starogardu (sygn. 522): 19; 22; 24; 89; 91; 93; 119. Główny Urząd Powierniczy Wschód, Urząd Powierniczy Gdańsk-Prusy Za chodnie (sygn. 264): 2; 27. Martyrologia polska na terenie powiatu (sygn. 1646): 165. Namiestnik Rzeszy Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie (sygn. 263): 8. Niemiecka Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza, Kierownictwo Okręgu Gdańsk (sygn. 266): 11. Starostwo Powiatowe w Starogardzie (sygn. 1632): 16. Wyższy Dowódca SS i Policji Gdańsk-Prusy Zachodnie (sygn. 265): 1; 112; 642; 777; 809; 816; 1025; 1059; 1060; 1064; 1072; 1073; 1083; 1084; 1097; 1104; 1105; 1114; 1116; 1136; 1125; 1129; 1184; 1208; 1225; 1228; 1267; 1268; 2344; 2374; 2662; 4296; 4487; 4489; 4492; 4498. Archiwum Państwowe w Gdańsku Oddział w Gdyni Państwowy Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Starogardzie Gdańskim-Kocborowie (sygn. 2830): 15; 16; 17; 22; 23; 39; 47; 106; 112; 132. Archiwum Państwowe w Malborku Państwowy Browar w Starogardzie Gdańskim: 788/3; 788/4. Archiwum Państwowe w Poznaniu Centrala do spraw Grobów Niemieckich 1939-1942 (1943) w Poznaniu (sygn. 303): 424 Archiwum Państwowe w Toruniu Akta miasta Torunia (sygn. 1): 762. Arolsen Archives International Center on Nazi Persecution 51099914, Warkentin (Varkentin) Wladimir (Vladimir); 51650339, Worzala (Vorzala) Siegmund (Siegmund); 52345317, Timroth [Timrot] Nikolai. Berlin Document Center D 187; C 5306. Bundesarchiv Berlin-Lichterfelde DP 3 Generalstaatsanwalt der DDR: DP 3/1730; R 13 XXVI 104. R 16 Reichsnährstand: R 16/260. R 19
Hauptamt Ordnungspolizei: R 19/341. 439
R 49 Reichskommissar fur die Festigung deutschen Volkstums: R 49/66, Bd. 2; R 49/1365, Bd. 37; R 49/1366, Bd. 38; R 49/3089. R 59 Volksdeutsche Mittelstelle: R 59/423. R 69 Einwandererzentralstelle Litzmannstadt: R 69/426, Bd 1. R/88/II Auffanggesellschaft fur Kriegsteilnehmerbetriebe Danzig-Westpreussen: R/88/II 42; R/88/I1 46; R/88/II 47; R/88/II 65; R/88/II 105. R 138-1 Behörden der allgemeinen inneren Verwaltung und der kommunalen Selbstverwaltung im Reichsgau Danzig-Westpreussen: R 138-1/10 012; R 138-1/10 040; R 13 8-1/10 041; R 13 8-1/10 042; R 13 8-1/10 043; R 13 8-1/10 071; R 138-1/10 072; R 138-1/10 074; R 138-1/10 076, Bd. 2; R 138-1/10 118; R 138-1/10 150. R 140 Grundstücks- und Wohngesellschaften in den eingegliederten und besetzen Ostgebieten: R 140/11; R 140/122; R 140/127, Bd. 2. R 153 Publikationstelle Berlin-Dahlem: R 153/1030. R 154 Reichsanstalt für Wasser- und Luftgüte: R 154/8874. R 1501 Reichsministerium des Innern Personalabteilung: R 1501/130 947; R 1501/141 044, Bd. 2. R 3001 Reichsjustizministerium: R 3001/24 194. R 3601 Reichsministerium für Ernährung und Landwirtschaft (Gesamtbestand): R 3601/1120; R 3601/1121; R 3601/1122; R 3601/1125. Bundesarchiv (Lastenausgleicharchiv) Bayreuth Ost Dok. 8: 43; 61; 138; 171; 177; 192; 224; 273-274; 305; 344; 347. Ost Dok. 13: 139; 347. Bundesarchiv Ludwigsburg В 162: 4778, Bd. 2; 4788, Bd. 1; 4789, Bd. 2; 4791, Bd. 4; 6001, Bd. 1; 6002, Bd. 2; 6003, Bd. 3; 6004, Bd. 4; 7796; 15 277, Bd. 1; 15 278, Bd. 2, 15 279, Sonderband 1; 15 579; 15 863, Bd. 1; 15 864, Bd. 2; 15 865, Bd. 3; 15 866, Bd. 4; 15 867, Bd. 5;
15 868, Bd. 6; 15 869, Bd. 7; 15 870, Bd. 8; 15 871, Bd. 9; 15 876; 17 035; 17 611. Centralne Archiwum Wojskowe przy Wojskowym Biurze Historycznym im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego w Warszawie T. 74, R. 3, Records of the Reich Commissioner for the Strengthening of Germandom, Washington 1956; T. 74, R. 4, Records of the Reich Commissioner for the Strengthening of Germandom, Washington 1956; T. 175, R. 3, Records of the Reich Leader of the SS and Chief of the German Police, Washington 1958. Family History Library Salt Lake City Utah 444 460, Heimatsortskartei Danzig-Westpreussen, Pr. Stargard, vol. 1. 440
Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej - Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek Μ 1133/1902; Μ 1618/2557. Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz I HA Rep. 201, Personalunterlagen von Lehrerinnen und Lehrern, geordnet nach Familiennamen, Nr. 94, 97, 100, 102, 106, 107, 109, HO, 112, 121, 125, 128, 130, 132, 135, 137, 139, 143, 201; XIV HA, Rep. 426, Nr. 56; XIV HA, Rep. 426, Nr. 85; XIV HA, Rep. 193, Nr. 137; XIV HA, Rep. 426. Library of Congress Trials of War Criminals before The Nuernberg Military Tribunals under Control Council Law, no. 10, vol. 4; Trial of the Major War Criminals before The In ternational Military Tribunal, vol. 28; Trial of the Major War Criminals before The International Military Tribunal, vol. 29; Trial of the Major War Criminals before the International Military Tribunal, vol. 31. Martin Opitz Bibliothek. An Institut der Ruhr-Universität Bochum Statistisches Gemeindeverzeichnis des bisherigen polnischen Staates. Mit Berücksichtigung der am 28. September 1939 festgelegten Grenze der deuts chen und sowjetrussischen Reichsinteressen, Berlin 1939. Polska Akademia Nauk. Biblioteka Gdańska Ka 4°/1023, Amtliches Gemeindeverzeichnis für Das Deutsche Reich auf Grund der Volkszählung 1939, Berlin 1941, „Statistik des Deutschen Reichs”, Bd. 550. N 2128254, Personal-Schematismus der Diözesen Danzig und Kulm nach dem Stande vom Ende Oktober 1941. V.3170, Verordnungsblatt des Reichsstatthalters in Danzig-Westpreussen (1939-1943). II 06694, Westpreußischer Heimat-Kalender 1940-1944. Der Volkskalender für den Reichsgau Danzig-
Westpreußen, Danzig 1940-1944. II 178 172, Gemeinde- und Wohnplatzlexikon des Reichsgaus Danzig-Westpre ussen, Bd. 1, Danzig 1944. Staatsbibliothek zu Berlin Ztg 9137 MR, „Deutsches Volksblatt Pr. Stargard” (1939). 441
II. Źródła drukowane Administracja, ludność, gospodarka, kultura i oświata na polskich ziemiach wcielonych do Trzeciej Rzeszy w świetle niemieckich dokumentów z 1944 r., oprać. W. Jastrzębski, Bydgoszcz-Poznań 1999. Adresy miasta Starogardu, cz. 1: Spis alfabetyczny wszystkich mieszkańców, cz. 2: Władze i instytucje, cz. 3: Branże, cz. 4: Dział reklamy, Grudziądz [ok. 1925]. Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 8: Tereny wcielone do Rzeszy: Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, Rejencja ciecha nowska, Górny Śląsk, oprać. Μ. Siek, przeł. S. Arm i in., Warszawa 2012. Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, t. 1: Wrzesień 1939- czerwiec 1941, red. H. Czarnocka i in., Wrocław 1990. Bär Μ., Stephan W., Die Ortsnamenänderungen in Westpreußen gegenüber dem Namenbestande der polnischen Zeit, Danzig 1912. Behrend von Graß G., Wspomnienia, przeł. I. Elsner, Amberg 2010. Berlin. Wspomnienia Polaków z robót przymusowych w stolicy III Rzeszy w la tach 1939-1945, red. J. Gmitruk, i in., Warszawa 2012. Binding К., Hoche A., Die Freigabe der Vernichtung lebensunwerten Lebens. Ihr Maß und ihre Form, Leipzig 1922. Crusius E., Über Wahl und Gestaltung neuer Wappen in Westpreussen, „Son derdruck aus Weichselland” 1940/1941, H. 2/3. Der Generalplan Ost, überarb. H. Heiber, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 1958, H. 3. Deutsches Reichs-Adressbuch. Die Ostgebiete. Reichsgau Danzig-Westpreussen, Reichsgau Wartheland, Provinz Oberschlesien, Reg.-Bez. Zichenau und Land kreis Suwałki. Ortsverzeichnis, Branchenverzeichnis, Berlin 1941. Die Statistik in Deutschland
nach ihrem heutigen Stand, Bd. 1, hrsg. F. Burgdörfer, Berlin 1940. Dobrski B., Byłem żołnierzem Wehrmachtu. Trzecie pokolenie Bartków, Londyn 2002. Dönhoff Μ., Nazwy, których nikt już nie wymienia, przeł. A. Paszkot-Zgaga, Kielce 2011. Drugi powszechny spis ludności z dn. 9 XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe, ludność, stosunki zawodowe. Województwo pomorskie, Warszawa 1938. Działalność władz okupacyjnych na terytorium Rzeczypospolitej w okresie 1 IX1939—1 XI1940. Raport z archiwum politycznego prof. Stanisława Kota, red. J. Gmitruk, J. Mazurek, Warszawa 1999. Elenchus Omnium Ecclesiarum Necnon Univers i Cleri Dioecesis Culmensis pro Anno Domini 1938, Pelplini 1937. Generalny Plan Wschodni. Zbiór dokumentów, red. C. Madajczyk, Warszawa 1990. 442
Germanizacja nazw miejscowości w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie 1939-1945. Wybór źródeł, oprać. Μ. Kubicki, Gdańsk-Warszawa 2022. Goebbels J., Dzienniki, t. 2: 1939-1943, przeł. i oprać. E.C. Król, Warszawa 2013. Grochowina S., Kącka K., Polityka niemieckich władz okupacyjnych na Pomorzu Gdańskim. Dokumentacja wybranych problemów, Toruń 2018. Groscurth H., Tagebücher eines Abwehroffiziers 1938-1940, Stuttgart 1979. Hitlerowski plan walki biologicznej z narodem polskim, „Biuletyn Głównej Ko misji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1948, t. 4. Jesień 1939. Dokumentacja pierwszych miesięcy okupacji niemieckiej na Po morzu Gdańskim, red. J. Sziling, Toruń 1989. Kilka myśli o traktowaniu obcoplemiennych na wschodzie (Einige Gedanken über die Behandlung der Fremdenvölker im Osten), „Biuletyn Głównej Ko misji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1948, t. 4. Kirkiczenko J., Kraczkiewicz Μ., Spis imienny sędziów, prokuratorów, notarjuszy, pi sarzy hipotecznych i komorników, „Kalendarz Sądowy na Rok 1929” 1929, R. 3. Knopp C„ Spod Stalingradu do Andersa. W mundurze obcym i polskim, Gdańsk 2011. Mały rocznik statystyczny 1939, Warszawa 1939. Morcinek G„ Mat Kurt Kraus, Warszawa 1963. Nachtrag zum Amtlichen Fernsprechbuch für den Bezirk der Reichpostdirektion Danzig. Ausgabe 1942. Abgeschlossen am 1. März 1943, Danzig 1943. Necel A., Moje wspomnienia, Gdańsk 2006. Neumann W, Dziennik młodego Niemca. Wspomnienia 1939-1940, przeł. L. Le wandowska, Toruń 2018. Niemiec [Niemczyński] E., Starogardzki Batalion Obrony Narodowej dowódca mjr Emil Niemiec. Przeprawa 03-09-1939 r
Sartowice, oprać. H. Przerwa, Grudziądz 2020. Okupacja i ruch oporu w „ Dzienniku Hansa Franka 1939-1945 ”, t. 1:1939-1942, red. nauk. S. Płoski, wybór i oprać. L. Dobroszycki i in., przeł. D. Dąbrowska, Μ. Tomala, Warszawa 1972. Ostpreussen. Wspomnienia Polaków wywiezionych na roboty przymusowe do Prus Wschodnich w latach 1939-1945, Warszawa 2010. Pankowicz A., Polacy i sprawy polskie w dokumentach procesu norymberskiego. Rotulus do wydawnictwa Międzynarodowego Trybunału Wojskowego tomy XXV-XLII, Warszawa 1980. Piotrowski S„ Dziennik Hansa Franka, Warszawa 1956. Pogranicza. Stara Kiszewa, red. Μ. Krawczyk, Warszawa 2013. Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939-1945, t. 1: 1939-1942, oprać. D. Baliszewski, A.K. Kunert, Warszawa 1999. Program narodowościowy Rassenpolitisches Amt’u z 1939 roku na ziemiach pol skich, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1948, t. 4. 443
Raporty z ziem wcielonych do III Rzeszy (1942-1944), red. Z. Mazur i in., Po?nań 2004. Relacje członków konspiracji pomorskiej w latach 1939-1945, oprać. E. Kwiatkowska-Dybać, Toruń 2000. Rosenberg A., Dzienniki 1934-1944, red. J. Matthäus, F. Bajohr, przeł. Μ. Ant kowiak, Warszawa 2016. Schaufler Η., 1945. Panzer und der Weichsel-Soldaten der letzten Stunde, Stutt gart 1995. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 20 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 11: Województwo pomorskie, Warszawa 1926. Skorowidz polsko-niemiecki i niemiecko-polski miejscowości województwa po morskiego i W.Μ. Gdańska z polską mapą 1:300 000, Poznań 1920. Sonderfahndungsbuch Polen (Specjalna Księga Gończa dla Polski). Reprint, wstęp G. Bębnik, Katowice-Warszawa 2019. Sziling J., Przyczynek do pierwszych dni okupacji hitlerowskiej na Pomorzu Gdańskim w 1939 r, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerow skich w Polsce” 1982, t. 31. Wojna na Kaszubach. Pamięć polskich i niemieckich świadków, oprać. R. Bor chers, К. Madoń-Mitzner, Gdańsk 2014. Wycech C., Powiat chojnicki. Ziemia - ludzie - przeszłość — życie gospodarcze i społeczne, Chojnice 1936. Wyka K., Życie na niby. Szkice z lat 1939-1945, Warszawa 19 5 7. Wykaz polskich preparatów zastępujących preparaty obce, „Farmacja Współ czesna” 1938,R. 7. III. Opracowania Adamska J., Organizacja więzień i aresztów sądowych na ziemiach polskich wchodzących w skład III Rzeszy w latach 1939-1945, „Biuletyn Głównej Ko misji Badania Zbrodni
Hitlerowskich w Polsce” 1979, t. 29. Alltagsgeschichte des NS-Zeit. Neue Perspektive oder Trivialisierung?, München 1984. Angrick A., «Aktion 1005». Spurenbeseitigung von Massenverbrechen 1942-1945. Eine «Geheime Reichssache» im Spannungsfeld von Kriegswende und Propa ganda, Göttingen 2018. Appel H., Der Handel im Reichsgau Danzig-Westpreußen, „Schriftenreihe der Wirtschaftskammer Danzig-Westpreußen” 1941, H. 4. Arbeit. Zwangsarbeit, Rüstung, Widerstand 1931-1945, cz. 1, „Beiträge zur So zialgeschichte Bremens” 1982, H. 5. Aschkewitz Μ., Zur Geschichte der Juden in Westpreussen, Marburg-Lahn 1967. 444
Ämter, Abkürzungen, Aktionen des NS-Staates. Handbuch für die Benutzung von Quellen der nationalsozialistischen Zeit. Amtsbezeichnung, Ränge und Verwal tungsgliederungen Abkürzungen und nichtmilitärische Tarnbezeichnungen, hrsg. H. Boberach, R. Thommes, H. Weiß, München 1997. Baader G., Mehr als Patientenmord - die Vernichtungsmassnahmen gegen In sassen der psychiatrischen Anstalten im besetzen Polen [w:] Medycyna na usługach systemu eksterminacji ludności w Trzeciej Rzeszy i na terenach oku powanej Polski. Praca zbiorowa, red. G. Łukomski, G. Kucharski, GnieznoPoznań 2011. Baczewska D., To był brat mojego dziadka. Franciszek Nowak (2 XII 1897-15 X 1939), „Rydwan. Roczniki Muzealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2009, nr 1. Banacki J., Z historii nadleśnictwa Starogard Gdański, „Rydwan. Roczniki Mu zealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2010, nr 5. Banasiewicz Μ., Polityka naukowa i oświatowa hitlerowskich Niemiec na ziemiach polskich „wcielonych” do Trzeciej Rzeszy w okresie okupacji (1939-1945), Poznań 1980. Becker Μ., Sądownictwo niemieckie i jego rola w polityce okupacyjnej na zie miach polskich wcielonych do Rzeszy 1939-1945, przeł. W. Niemirowski, Warszawa 2020. Berendt G., Działalność Einsatzkommando 1005 na Pomorzu Gdańskim w 1944 r. [w:] Kaszubi - Pomorze - Gdańsk. W kręgu pytań o kulturę, historię i toż samość. Księga jubileuszowa profesora Józefa Borzyszkowskiego z okazji 70. rocznicy urodzin, red. C. Obracht-Prondzyński i in., Gdańsk 2016. Berendt G., Krokowa i okolice w okresie „upiornej dekady” (1939-1949), „Acta
Cassubiana” 2005, t. 7. Berendt G., Ludność Gdyni 1939-1945 - znaki zapytania, „Dzieje Najnowsze” 2005, R. 37. Berendt G„ Pod rządami hitlerowców (1939-1945) [w:] Dzieje Krokowej i okolic, red. A. Groth, Gdańsk 2002. Berendt G„ Pod rządami hitlerowców [w:] Historia Pucka, red. A. Groth, Gdańsk 1998. Berendt G., Postawa gdańskich Żydów wobec narodowosocjalistycznego re żimu (1930-1940) [w:] Antyhitlerowska opozycja 1933-1939. Wolne Miasto Gdańsk, Prusy Wschodnie, Śląsk, Łódź, red. Μ. Andrzejewski, Warszawa 1996. Berendt G., W dniach wojny 1939 roku i okupacji niemieckiej [w:] Dzieje gminy Wejherowo, red. B. Breza, Wejherowo 2013. Berendt G., W okresie międzywojennym i II wojny światowej (1920-1945) [w:] Historia Pruszcza Gdańskiego do 1989 roku, red. B. Śliwiński, Pruszcz Gdański 2008. Berendt G., Żydzi na terenie Wolnego Miasta Gdańska 1920-1945. Działalność kulturalna, polityczna i socjalna, Gdańsk 1997. 445
Bębnik G., Sonderfahndungsbuch Polen. Specjalna księga gończa dla Polski, „Biuletyn IPN” 2017, nr 9. Bierschenk S„ Die deutsche Volksgruppe in Polen 1934-1939, Göttingen 1954. Bogdanowicz S., Carl Maria Antonius Splett. Danziger Bischof der Kriegszeit, Hamburg 1998. Bogdanowicz S., Karol Maria Antoni Splett. Biskup gdański czasów wojny. Wię zień specjalny PRL, Gdańsk 1995. Bogusz J., Pojęcie eutanazji oraz zbrodnicze praktyki stosowane w III Rzeszy niemieckiej [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. C. Pilichowski, Warszawa 1980. Bogusz J., Udział służb medycznych III Rzeszy w realizacji hitlerowskiej poli tyki eutanazji [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. C. Pilichowski, Warszawa 1980. Bojarska B., Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrze sień -grudzień 1939), Poznań 1972. Bojarska B., Eksterminacja ludności polskiej w powiecie Chełmno nad Wisłą, „Przegląd Zachodni” 1965, t. 2, nr 3/4. Bojarska B., Piaśnica. Miejsce martyrologii i pamięci. Z badań nad zbrodniami hitlerowskimi na Pomorzu, Wejherowo 2009. Bojarska B., Selbstschutz w Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1979, t. 29. Bojarska B., Skutki hitlerowskiej polityki eksterminacyjnej na Pomorzu Gdań skim [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem hidzkości i historii, red. C. Pilichowski, Warszawa 1980. Bojarska B., Udział mniejszości niemieckiej w eksterminacji ludności polskiej powiatu wąbrzeskiego 1939 roku,
„Zapiski Historyczne Poświęcone Historii Pomorza i Krajów Bałtyckich” 1971, t. 36, z. 2. Bonusiak W., Polska podczas II wojny światowej, Rzeszów 1995. Bonusiak W., Rekrutacja, rozmieszczenie i struktura polskich robotników przy musowych do pracy w Trzeciej Rzeszy [w:] Polscy robotnicy przymusowi w Trzeciej Rzeszy, red. W. Bonusiak, Rzeszów 2005. Borchers R„ May E., Jesień 1939 roku w Kościerzynie, „Acta Cassubiana” 2008, nr 10. Borejsza J.W., Antyslawizm Adolfa Hitlera, Warszawa 1988. Borejsza J.W., „Śmieszne sto milionów Słowian. ”. Wokół światopoglądu Adolfa Hitlera, Warszawa 2006. Borzyszkowski J., Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. 4: Kaszubi w IIRP i w latach II wojny światowej, Gdańsk 2019. Borzyszkowski J., Konsekwencje wpisu na Deutsche Volksliste [w:] Polityka germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939—1945. Materiały sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 18 listopada 2006 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2007. 446
Borzyszkowski J., O niektórych mitach i realiach życia codziennego Pomorza pod okupacją hitlerowską [w:] Społeczeństwo pomorskie w latach okupacji niemieckiej 1939-1945. Materiały XIII sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 15 listopada 2003 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2004. Böhler J., Najazd 1939. Niemcy przeciw Polsce, przeł. D. Salamon, Kraków 2011. Böhler J., Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce. Wrzesień 1939. Wojna totalna, przeł. P. Pieńkowska-Wiederkehr, Kraków 2009. Böhler J., Mallmann K.M., Matthäus J., Einsatzgruppen w Polsce, przeł. E. Ziegler-Brodnicka, Warszawa 2009. Brewing D., „Musimy walczyć”. Codzienność zwalczania partyzantów w Gene ralnym Gubernatorstwie w 1942 r. [w:] Przemoc i dzień powszedni w okupo wanej Polsce, red. T. Chinciński, Gdańsk 2011. Breza B., Wejherowo w okresie międzywojennym i okupacji [w:] Historia Wejhe rowa, red. J. Borzyszkowski, Wejherowo 1998. Broszat Μ., 200 lat niemieckiej polityki wobec Polski, przeł. E. Kazimierczak, W. Leder, Warszawa 1999. Broszat Μ., Narodowo-socjalistyczna polityka w sprawie Polski 1939-1945, Warszawa-Poznań 1966. Broszat Μ., Nationalsozialistische Polenpolitik 1939-1945, Stuttgart 1961. Browning Ch.R., Zwykli ludzie. 101. Policyjny Batalion Rezerwy i „ostateczne rozwiązanie" w Polsce, przeł. P. Budkiewicz, Warszawa 2000. Buchholz J., Szklarski A., Królewskie miasto Starogard. Stolica Kociewia. Od czasów najdawniejszych do czasów najnowszych. Krótka, ilustrowana mono grafia popularna, napisana na pamiątkę rocznic 10-lecia Polski niepodległej i 8-lecia wkroczenia wojsk polskich do
Starogardu, Wydanie drugie po 70-ciu latach, Starogard Gdański 1999. Buława J., Okupacja hitlerowska w powiecie sępoleńskim 1939-1945 [w:] W. Jast rzębski, Dzieje Sępólna i okolic, Bydgoszcz 1974. Bydgoszcz 3—4 września 1939. Studia i dokumenty, red. T. Chinciński, P. Machcewicz, Warszawa 2008. Bykowska S., Blut und Boden. Wokół unitarno-autorytarnej koncepcji integracji Europy, „Studia Gdańskie. Wizje i Rzeczywistość” 2011, t. 8. Bykowska S., Problem niemieckiej listy narodowościowej na Pomorzu w ra portach Delegatury Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na Kraj ze szczególnym uwzględnieniem poboru Polaków do Wehrmachtu [w:] Pomorzanie w Wehr machcie. Materiały z XXI sesji naukowej w Toruniu w dniu 3 listopada 2011 roku, red. J. Sziling, Toruń 2012. Bykowska S., Rehabilitacja i weryfikacja narodowościowa polskiej ludności w województwie gdańskim po II wojnie światowej, Gdańsk 2012. Ceran T.S., Im Namen des Führers. Selbstschutz Westpreussen i zbrodnia w Ło patkach w 1939 roku, Bydgoszcz-Gdańsk 2014. 447
Ceran T.S., „Szmalcówka”. Historia niemieckiego obozu w Toruniu il940 -1943) na tle ideologii nazistowskiej, Bydgoszcz-Gdańsk 2011. Ceran T.S., Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w Polsce w 1939 r. Stan badań i postulaty badawcze [w:] Polska pod okupacją 1939-1945, t. 1, red. Μ. Gałęzowski i in., Warszawa 2015. Ceran T.S., Zbrodnia pomorska 1939. Początek ludobójstwa niemieckiego w oku powanej Polsce, Bydgoszcz-Warszawa 2024. Ceran T.S., Mazanowska I., Selbstschutz na Pomorzu Gdańskim i Kujawach (Selbs tschutz Westpreussen) [w:] W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939—1940, red. I. Mazanowska i in., Warszawa 2021. Chinciński T., Forpoczta Hitlera. Niemiecka dywersja w Polsce w 1939 roku, Gdańsk-Warszawa 2010. Chmielarz A., Kategorie represji stosowanych przez okupanta niemieckiego wobec obywateli polskich [w:] Polska 1939-1945. Straty osobowe i ofiary re presji pod dwiema okupacjami, red. W. Materski, T. Szarota, Warszawa 2009. Chrzanowski B., Delegatura Rządu RP na Kraj na Pomorzu. Nieznane karty z Frontu Walki Cywilnej podczas okupacji niemieckiej i po jej zakończeniu, Toruń 2011. Chrzanowski B., Dotychczasowe próby ustalenia strat na terenie Pomorza Gdańskiego w latach II wojny światowej [w:] Wokół strat ludności pomor skiej w latach (1939-1945). Materiały z XVII sesji naukowej w Toruniu w dniu 21 listopada 2007 roku, red. D. Kromp i in., Toruń 2008. Chrzanowski B., „Miecz i Pług” (Zjednoczone Organizacje „Miecz i Pług”) na Pomorzu w latach okupacji niemieckiej 1939-1945, Toruń 1997. Chrzanowski B., Ogólne
założenia polityki niemieckiej na polskich ziemiach wcielonych do Rzeszy [w:] Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej 1939-1945, red. A. Gąsiorowski, Kościerzyna 2009. Chrzanowski B., Pomorski okręg Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej w la tach 1939-1945 [w:] Szlakiem partyzantów Armii Krajowej i „Gryfa Pomor skiego” w Borach Tucholskich i na Pojezierzu Kaszubskim, Gdańsk 2001. Chrzanowski B., Relacje ludności polskiej i niemieckiej na Pomorzu podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu [w:] Wymiary zmienności społecznej współczesnej Europy, red. S. Bykowska, Gdańsk 2013. Chrzanowski B., Wysiedlanie ludności polskiej z Pomorza Nadwiślańskiego w la tach 1939-1945 [w:] Polityka germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945. Materiały sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 18 listopada 2006 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2007. Chrzanowski B., Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939-1947. Nieznane karty pomorskiej konspiracji, Toruń 1997. Chrzanowski B., Gąsiorowski A., Steyer К., Polska podziemna na Pomorzu w la tach 1939-1945, Gdańsk 2005. Chu W., The German Minority in Interwar Poland, Washington 2012. 448
Ciechanowscy К. i К., Tajna działalność kulturalno-oświatowa na Pomorzu w latach 1939-1945, Gdańsk 1975. Ciechanowski K., Armia „Pomorze” 1939, Warszawa 1983. Ciechanowski K., Hitlerowski obóz w Gdańsku-Nowym Porcie (Zivilgefangenen Lager Neufahrwasser) 1 IX 1939-1 IV 1940, „Stutthof. Zeszyty Muzeum” 1984, nr 5. Ciechanowski К., Pomorze pod okupacją hitlerowską. Spór o specyfikę egzy stencji i walki, Gdańsk 1981. Ciechanowski K., Ruch oporu na Pomorzu Gdańskim 1939-1945, Warszawa 1972. Ciechanowski K., TOW„Gryf Pomorski”, Gdańsk 1972. Ciechanowski K., Walka z językiem polskim i zewnętrznymi przejawami życia polskiego na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945 [w:] Przymus germanizacyjny na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy niemieckiej w latach 1939-1945, red. W. Jastrzębski, Bydgoszcz 1993. Ciechanowski K., Życie i śmierć bohatera. Józef Dambek założyciel i kierownik TOW„Gryf Pomorski”, Gdańsk 1980. Cosban-Woytycha S., Sobczak R., Dywersja i sabotaż na Pomorzu Gdańskim 1939-1945, Brzezia Łąka 2017. Cosban-Woytycha S., Sobczak R., Dywersja i sabotaż w Polsce podczas II wojny światowej. Konspiracja, szkolenie, pieniądze, Brzezia Łąka 2019. Cosban-Woytycha S., Sobczak R., Wojenni bohaterowie w sutannach, Brzezia Łąka 2015. Cygański Μ., Polityka narodowościowa III Rzeszy w okupowanej Polsce 1939-1945 [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. C. Pilichowski, Warszawa 1980. Cyprian T., Sawicki J., Agresja na Polskę w świetle dokumentów, t. 1-2, War szawa 1946. Cyprian T., Sawicki J., Nieznana Norymberga, Warszawa 1965. Cyprian T.,
Sawicki J., Sprawy polskie w procesie norymberskim, Poznań 1956. Czarnecki D., Skalski D., Tuz Μ., Pomorze 1939. Wybrane aspekty polityczne i militarne, Gdańsk 2020. Czarnik A., Polityka, metody, wykonawcy [w:] Pogranicze i Kaszuby w latach terroru. Prześladowania polskiej ludności rodzimej Pomorza Zachodniego 1939—1945, red. A. Czechowicz, Koszalin 1970. Czechowicz A., Gasztold T., Hitlerowskie prześladowania Polaków na Pomorzu Zachodnim 1939-1945. Dokumenty - relacje - wspomnienia, Koszalin 1974. Czerwiński D., Sowieci w „wyzwolonym” Starogardzie. Komendantura wojenna i pożar w zakładach spirytusowych, „Rydwan. Roczniki Muzealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2019, nr 14. Daniluk J., Miasta skoszarowane. Gdańsk i Sopot jako garnizony Wehrmachtu w łatach 1939-1945, Gdańsk 2019. 449
Daniluk J., Obóz karny SS i policji w Maćkowach pod Gdańskiem, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2011, nr 2 (18). Daniluk J., „Pod znakiem swastyki”. NSDAP i jej organizacje oraz nie miecki aparat policyjny i SS w powiecie gdańskim w latach II wojny świa towej [w:] Pruszcz Gdański - miasto i powiat w latach II wojny światowej 1939-1945, red. P. Semków, Pruszcz Gdański 2018. Daniluk J., 55 w Gdańsku. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2013. Das Reichsamt für Landesaufnahme und seine Kartenwerke, Berlin 1931. Daszkiewicz К., Niemieckie ludobójstwo na narodzie polskim (1939-1945), Toruń 2009. Datner S., Gumkowski J., Leszczyński K., Wysiedlanie ludności z ziem polskich wcielonych do Rzeszy, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerow skich w Polsce” 1960, t. 12. Dąbrowski R., Położenie ekonomiczne mniejszości niemieckiej w Polsce w okresie międzywojennym, Szczecin 1977. Deresiewicz J., Okupacja niemiecka na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy (1939-1945). Studium historyczno-gospodarcze, Poznań 1950. Deschner G., Reinhard Heydrich. Namiestnik władzy totalitarnej, przeł. Μ. Ilgmann, Warszawa 2000. Die Entwicklung des nationalsozialistischen Militärstrafrecht von 1933 bis 1945, Linz 2018. Długoborski W., Geneza Sonderfahndungsbuch Polen i jej funkcje w kampanii wrześniowej i pierwszych tygodniach okupacji [w:] Reminiscencje września 1939. W 70. rocznicę kampanii wrześniowej, red. W.B. Moś, Bytom 2009. Dmitrów E., Niemcy i okupacja hitlerowska w oczach Polaków, Warszawa 1987. „Dokumenty polskiego okrucieństwa” (metody propagandy hitlerowskiej), „Biu letyn Głównej Komisji Badania
Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1947, t. 3. Drewniak B., Organizacja niemieckiego życia teatralnego na obszarach Polski wcielonych do Rzeszy w latach II wojny światowej, „Przegląd Zachodni” 1978, nr 4. Drwęcki Z., Miejsca walk i męczeństwa w byłym województwie bydgoskim 1939-1945, Bydgoszcz 1967. Drywa D., Suberungsaktion na Pomorzu Gdańskim w świetle dokumentów KL Stutthof w latach 1939-1942 [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeu tscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T.S. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016. Duchkowitsch W., Hausjell E, Semrad B., Die Spirale des Schweigens. Zum Umgang mit der nationalsozialistischen Zeitungswissenschaft, Wien 2004. Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 roku, red. S. Mielczarski, W. Odyniec, Gdańsk 1978. Dzieje Pomorza Wschodniego i Kujaw w wypisach, red. H. Piskorska, H. Galus, Warszawa 1967. 450
Dzieje Starogardu, t. 2: Historia miasta od 1920 roku, red. Μ. Kallas, Starogard Gdański 2000. Dziobek-Romański J., Organizacja administracji władz okupacyjnych na ziemiach polskich w latach 1939-1945, „Rocznik Nauk Prawnych” 2012, t. 22, nr 3. Egzekucje masowe w Polsce w latach 1939-1945, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1947, t. 3. Epstein C., Wzorcowy nazista. Arthur Greiser i okupacja Kraju Warty, przeł. J. Włodarczyk, Wrocław 2010. Fielitz W., Das Stereotyp des wolhyniendeutschen Umsiedlers. Popularisierungen zwischen Sprachinselforschung und nationalsozialistischer Propaganda, Mar burg 2000. Fijałkowski Z., Kościół katolicki na ziemiach polskich w okresie okupacji hitle rowskiej, Warszawa 1983. Filip K., Idziemy „tam, gdzie ostatnia świeci szubienica”. Izydor Geneza (*1919) - inspirator, współtwórca i komendant Jaszczurki, „Rydwan. Rocz niki Muzealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2010, nr 5. Filip K., „Jaszczurka” w oczach bezpieki. Obraz organizacji i jej członków w sprawozdaniach Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Starogardzie Gdań skim, „Rydwan. Roczniki Muzealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogar dzie Gdańskim” 2013, nr 8. Filip K., Przestępczość kryminalna Sowietów w mieście i powiecie starogardzkim w 1945 roku. Zarys problemu, „Rydwan. Roczniki Muzeum Ziemi Kociew skiej w Starogardzie Gdańskim” 2015, nr 10. Frankiewicz B., Praca przymusowa na Pomorzu Zachodnim w latach drugiej wojny światowej, Poznań 1969. Gajewska G., Tomczak Μ., Wstęp. Historia i pamięć - „umarli nie umierają raz” - pacjenci szpitali
psychiatrycznych w okresie rządów nazistowskich [w:] Bezużyteczni. Studia nad losami chorych i upośledzonych psychicznie w okresie rządów nazistowskich, red. G. Gajewska i in., Gniezno 2016. Gąsiorowski A., Geneza i początki ruchu oporu na Pomorzu Gdańskim, Gdańsk 1991. Gąsiorowski A., Jan Kaszubowski i służby specjałne. Gestapo, Smiersz, UB, Gdańsk 2008. Gąsiorowski A., Młodzież polska Prus Wschodnich 1919-1939, Olsztyn 1989. Gąsiorowski A., Niemiecka policja w Gdańsku w okresie II wojny światowej (struktury - zadania - działalność) [w:] Policja gdańska na przestrzeni wieków. Wybrane zagadnienia, red. A. Gąsiorowski, Gdańsk 2012. Gąsiorowski A., Szare Szeregi na Pomorzu 1939-1945, Toruń 1998. Gąsiorowski A., Steyer К., Członkowie TOW „Gryf Pomorski” w KL Stutthof. Działalność — aresztowanie — obóz, Sztutowo 2016. Gąsiorowski A., Steyer K„ Tajna Organizacja Wojskowa GryfPomorski, Gdańsk 2010. 451
Gdański J.W., Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005. Geiss I., Tzw. Polski pas graniczny 1914—1918. Przyczynek do niemieckiej poli tyki wojennej w czasie I wojny światowej, przeł. J. Krasuski, Warszawa 1964. Geneza I., Wspomnienia z powstania antyhitlerowskiej organizacji „Jaszczurka”, „Rydwan. Roczniki Muzealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2013, nr 8. Girzyński Z., Martyrologia duchowieństwa katolickiego diecezji chełmińskiej jesienią 1939 roku [w:] Wrzesień 1939 roku i jego konsekwencje dla ziem za chodnich i północnych Drugiej Rzeczypospolitej. Studia, red. R. Sudziński, W. Jastrzębski, Toruń-Bydgoszcz 2001. Girzyński Z., Towarzysze męczeńskiej drogi błogosławionego ks. Wincentego Stefana Frelichowskiego. Losy duchowieństwa diecezji chełmińskiej w łatach 1939-1945, Toruń 2005. Gliński Μ., Organizacja obozu koncentracyjnego Stutthof (1 września 1939-9 maja 1945), „Stutthof. Zeszyty Muzeum” 1979, nr 3. Gmitruk J., Matusak R, Polska wojna gospodarcza 1939-1945, Warszawa 2020. Gnat-Wieteska Z., Chłopi i wieś polska w latach 1939-1940 [w:] Na ścieżkach mazowieckiej i podlaskiej krainy. Księga poświęcona pamięci Profesora Arka diusza Kołodziejczyka, red. T. Skoczek, Warszawa 2014. Golczewski K„ Przymusowa ewakuacja z nadbałtyckich prowincji III Rzeszy (1944-1945), Poznań 1971. Goszczurny S., Mord w lesie kociewskim, Warszawa 1989. Górnowicz H., Toponimia powiatu starogardzkiego, oprać. Wrocław-WarszawaKraków-Gdańsk-Łódź 1985. Grabowski W., Polacy na ziemiach II RP włączonych do III Rzeszy. Garść da nych „kupamięci”, „Biuletyn IPN” 2009, nr 8/9.
Grabski W., Parcelacja agrarna wobec struktury, koniunktury i chwili dziejowej Polski, Warszawa 1937. Graml H., Die Wehrmacht im Dritten Reich, „Vierteljahrshefte fur Zeitgeschichte” 1997, H. 3. Grochowina S., Kościoły ewangelickie na okupowanych ziemiach polskich w latach 1939-1945 [w:] Kościoły laterańskie na ziemiach polskich (XVIXX w.), t. 3: W ramach Rzeczpospolitej, państw ościennych i na emigracji, red. J. Kłaczków, Toruń 2012. Grochowina S., Nauczanie dzieci polskich w jawnym niemieckim i tajnym pol skim systemie szkolnym w Toruniu w latach 1939-1945, Toruń 2007. Grochowina S., Niemieckie szkolnictwo powszechne na Pomorzu Gdańskim w la tach 1939-1945 [w:] Społeczeństwo pomorskie w latach okupacji niemieckiej 1939-1945. Materiały XIII sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 15 li stopada 2003 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2004. Grochowina S„ Niemieckie szkolnictwo powszechne w Toruniu w latach 1939-1945, „Rocznik Toruński” 2002, t. 29. 452
Grochowina S., Polityka kulturalna niemieckich władz okupacyjnych w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w Okręgu Rzeszy Kraj Warty i w rejencji ka towickiej w latach 1939-1945, Toruń 2013, Grochowina S„ Selbstschutz w Toruniu i powiecie toruńskim [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T.S. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016. Grochowina S., Straty osobowe środowiska nauczycielskiego województwa pomorskiego w roku 1939 [w:] Wokół strat ludności pomorskiej w latach (1939-1945). Materiały z XVII sesji naukowej w Toruniu w dniu 21 listopada 2007 roku, Toruń 2008. Grochowina S., Szkolnictwo niemieckie w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Za chodnie w latach 1939-1945 (obszar IIRP), Toruń 2008. Grochowina S., Szkolnictwo niemieckie w procesie germanizacyjnym dzieci polskich na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945 [w:] Polityka germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939—1945. Ma teriały sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 18 listopada 2006 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2007. Grochowina S., Sziling J., Barbarka. Miejsce niemieckich egzekucji Polaków z Torunia i okolic (październik-grudzień 1939), Toruń 2009. Grot E., Rejs śmierci. Ewakuacja morska więźniów KL Stutthof 1945 r, Gdańsk 1993. Grot E., Siadami marszu śmierci więźniów KL Stutthof, Gdynia 2020. Grot E., Zbrodnicza ewakuacja więźniów KL Stutthof w 1945 roku [w:] System obozów niemieckich na Pomorzu Gdańskim i terenach sąsiednich (1939-1945), red. S. Grochowina i in., Toruń 2010. Grot E., Tomkiewicz Μ.,
„Ausrotten” — eksterminacja na terenie miasta i po wiatu 1939-1945 [w:] Pruszcz Gdański - miasto i powiat w latach II wojny światowej 1939-1945, red. P. Semków, Pruszcz Gdański 2018. Grunberger R., Historia społeczna Trzeciej Rzeszy, t. 1-2, przeł. W. Kalinowski, Warszawa 1987. Grünberg К., Niemcy i ich organizacje polityczne w Polsce międzywojennej, War szawa 1970. Hale Ch., Kaci Hitlera. Brudny sekret Europy, przeł. Μ. Habura, Kraków 2012. Halicki K., Dzieje gminy Tczew od czasów najdawniejszych po 1989 r, Tczew 2016. Halicki K., Gmina Pruszcz we wrześniu 1939 r. Zbrodnie niemieckie w Gminie Pruszcz w 1939 roku, Pruszcz Gdański 2018. Hauser P., Landbund Weichselgau — zawodowa organizacja rolnicza mniejszości niemieckiej w woj. pomorskim w latach 1920-1930, „Zapiski Historyczne” 1979, t. 44, z. 4. 453
Hauser P., Mniejszość niemiecka na Pomorzu w okresie międzywojennym, Poznań 1998. Hauser P., Mniejszość niemiecka w województwie pomorskim w latach 1920-1939, Warszawa 1981. Hehl U. von, Nationalsozialistische Herrschaft, München 2001. Heinemann I., Rasa, ziemia, niemiecka krew. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS i nowy porządek rasowy Europy, przeł. J. Górny, Gdańsk 2014. Historia Grudziądza, t. 1, red. R. Sudziński, Grudziądz 2012. Historia Tczewa, red. W. Długokęcki, Tczew 1998. Hoffmann J., Das kann man nicht erzählen. Aktion 1005 - Wie die Nazis die Spuren ihrer Massnmorde in Osteuropa beseitigten, Hamburg 2013. Hoffmann J., Die Ostlegionen 1941-1943. Turkotataren, Kaukasier und Wolga finnen im deutschen Heer, Freiburg im Breisgau 1976. Hrabar R.Z., Hitlerowski rabunek dzieci polskich. Uprowadzanie i germanizowanie dzieci polskich w latach 1939-1945, Katowice 1960. Hrabar R.Z., Na rozkaz i bez rozkazu. Sto i jeden dowodów hitlerowskiego ludo bójstwa na dzieciach, Katowice 1968. Ideał na bagnet wbity. Wspomnienia o Zygmuncie Bączkowskim, red. P. Wyczyński, R. Szwoch, Starogard Gdański 2010. Ingrao Ch., Wierzyć i niszczyć. Intelektualiści w machinie wojennej SS, przeł. Μ. Kamińska-Maurugeon, Wołowiec 2013. Janicki T., Wieś w Kraju Warty (1939-1945), Poznań 1996. Janowicz Z., Ustrój administracyjny ziem polskich wcielonych do Rzeszy Nie mieckiej 1939-1945. Tzw. Okręgi Kraju Warty i Gdańska Prus Zachodnich, Poznań 1959. Janowicz Z., Ustrój policji na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy niemie ckiej 1939-1945, „Przegląd Zachodni” 1950, nr 11/12. Jansen Ch., Weckbecker
A., Der „ Volksdeutsche Selbstschutz” in Polen 1939/40, „Schriftenreihe der Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 1992, Bd. 64. Jaroszewski Z., Zagłada chorych psychicznie w Polsce w latach wojny. W pięć dziesięciolecie zbrodni [w:] Zagłada chorych psychicznie w Polsce 1939-1945, red. Z. Jaroszewski, Warszawa 1993. Jastrzębowski W., Gospodarka niemiecka w Polsce 1939-1945, Warszawa 1946. Jastrzębski W., Der Bromberger Blutsonntag. Legende und Wirklichkeit, Poznań 1990. Jastrzębski W, Dywersja czy masakra? Cywilna obrona Bydgoszczy we wrześniu 1939 r, Gdańsk 1988. Jastrzębski W., Hitlerowskie wysiedlenia z ziem polskich wcielonych do Rzeszy 1939-1945, Poznań 1968. Jastrzębski W., Ludność niemiecka i rzekomo niemiecka na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy Niemieckiej (1939—1945) [w:] Ludność niemiecka na ziemiach polskich 1939-1945 i jej powojenne losy, red. W. Jastrzębski, Byd goszcz 1995. 454
Jastrzębski W., Mniejszość niemiecka w Polsce we wrześniu 1939 roku, Toruń 2010. Jastrzębski W., Ogólne założenia polityki narodowościowej na ziemiach wcie lonych do Rzeszy [w:] Polityka germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945. Materiały sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 18 listopada 2006 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2007. Jastrzębski W., Okupacyjne losy ziem polskich wcielonych do III Rzeszy (1939-1945), Bydgoszcz 2017. Jastrzębski W., Organizacja policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w łatach 1939-1945, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej” 1991, t. 33. Jastrzębski W., Polityka narodowościowa w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Za chodnie (1939-1945), Bydgoszcz 1977. Jastrzębski W., Przyczynek do losów Polaków z Pomorza w Wehrmachcie. Starty imienne i okoliczności śmierci [w:] Pomorzanie w Wehrmachcie. Materiały z XXI sesji naukowej w Toruniu w dniu 3 listopada 2011 roku, red. J. Sziling, Toruń 2012. Jastrzębski W., Przymus germanizacyjny w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Za chodnie w latach 1939-1945 [w:] Przymus germanizacyjny na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy niemieckiej w latach 1939—1945, red. W. Jast rzębski, Bydgoszcz 1993. Jastrzębski W., Przymus pracy. Obozy dla Polaków z Pomorza zatrudnionych przy budowaniu umocnień wojskowych w ostatnich miesiącach TI wojny świa towej [w:] System obozów niemieckich na Pomorzu Gdańskim i terenach są siednich (1939-1945), red. S. Grochowina i in., Toruń 2010.
Jastrzębski W., Rola gdańskiej NSDAP w dyskryminacji i germanizacji lud ności polskiej na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1939-1945 [w:] Miscel lanea pomorskie. Studia z dziejów Pomorza Zachodniego i Nadwiślańskiego, red. W. Skóra, Słupsk 2008. Jastrzębski W., Struktura niemieckiego aparatu policyjnego na terenie Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939-1945 [w:] Sympozjum „Hitle rowskie sądownictwo, więziennictwo i obozy w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie 1939-1945”, Sztutowo 1976. Jastrzębski W., Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej 1939-1945, Warszawa 1974. Jastrzębski W., W dalekim, obcym kraju. Deportacje Polaków z Pomorza do ZSRR w 1945 roku, Bydgoszcz 1990. Jastrzębski W., Warunki życia i pracy robotników przymusowych [w:] Polscy ro botnicy przymusowi w Trzeciej Rzeszy, red. W. Bonusiak, Rzeszów 2005. Jastrzębski W., Z problematyki niemieckiej listy narodowej w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1941-1945, „Zeszyty Naukowe UMK” 1965, z. 15. 455
Jastrzębski W., Znaczenie hitlerowskich obozów Centrali Przesiedleńczej w Gdańsku w systemie wyniszczania i dyskryminacji ludności polskiej Po morza Gdańskiego w latach 1939-1945 [w:] Obozy hitlerowskie na Pomorzu Zachodnim i Gdańskim w latach drugiej wojny światowej, red. L. Janiszewski, Szczecin 1989. Jastrzębski W., Źródła i materiały do badania strat ludności pomorskiej ponie sionych w latach 1939-1945 [w:] Wokół strat ludności pomorskiej w latach (1939-1945). Materiały z XVII sesji naukowej w Toruniu w dniu 21 listopada 2007 roku, red. D. Kromp i in., Toruń 2008. Jastrzębski W., Sziling J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945, Gdańsk 1979. Jaszowski T., Gestapo w walce z ruchem oporu nad Wisłą i Brdą, Bydgoszcz 1985. Jażdżewski L„ Życie codzienne na Kaszubach w okresie okupacji hitlerowskiej, „Studia Gdańskie” 2000, t. 13. Jäckel E., Hitlera pogląd na świat, przeł. A.D. Tauszyńska, Warszawa 1973. Jedynakiewicz-Mróz K., „Misja na Wschodzie”. Z historii działalności Związku Dziewcząt Niemieckich (BDM) w Kraju Warty (1940-1945), „Dzieje Naj nowsze” 2017, R. 49. Jendrzejewski A., Działalność polskiego wywiadu w kierunku rozpoznania sta rogardzkiego przemysłu w latach 1939-1945, „Rydwan. Roczniki Muzealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2014, nr 9. Jezierski Z., Lekarze polscy na Pomorzu w okresie okupacji hitlerowskiej (1939-1945), „Annales Academiae Medicae Gedanensis” 2008, nr 3 8. Jędrzejewski E„ Administracja i NSDAP w systemie okupacyjnym ziem polskich włączonych do Trzeciej Rzeszy (1939-1945), „Biuletyn Głównej Komisji
Ba dania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1977, t. 27. Jędrzejewski E., Hitlerowska koncepcja administracji państwowej 1933-1945. Studium polityczno-prawne, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975. Jurga T., Wojna obronna Polski w 1939 r. [w:] Wojna i okupacja na ziemiach polskich 1939-1945, red. W. Góra, Warszawa 1984. Kaczmarek R., Pod rządami gauleiterów. Elity i instancje władzy w rejencji ka towickiej w latach 1939-1945, Katowice 1998. Kaczmarek R., Polacy w Wehrmachcie, Kraków 2010. Kaliński D., Bilans krzywd. Jak naprawdę wyglądała niemiecka okupacja Polski, Kraków 2018. Katolo A.J., Eugenika i eutanazja w medycynie hitlerowskiej, Warszawa 2012. Kershaw I., The Nazi Dictatorship. Problems and Perspectives of Interpretation, London 1993. Kersten K„ Przymusowe przemieszczenia ludności - próba typologii [w:] Utra cona ojczyzna. Przymusowe wysiedlenia, deportacje i przesiedlenia jako wspólne doświadczenie, red. H. Orłowski, A. Sakson, Poznań 1996. 456
Kiel U., Praca przymusowa na Pomorzu w latach 1939-1945 w historiografii niemieckiej [w:] Praca przymusowa na Pomorzu w latach 1939-1950. Stan i perspektywy badań naukowych oraz edukacji historycznej w Polsce i w Niem czech, red. P. Gut i in., Greifswald-Szczecin 2014. Kilian A., Położenie publiczno-prawne ludności Pomorza Gdańskiego w okresie okupacji wojskowej (1 IX 1939-25 X 1939), „Stutthof. Zeszyty Muzeum” 1982, nr 4. Klima E., Struktury Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica” 2011, nr 11. Kmak-Pamirska A., Przemiany obrazu biskupa Carla Marii Spletta w pamięci historycznej w Polsce i w Niemczech na przestrzeni lat [w:] Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2012. Referaty, t. 6, red. K. Dworaczek, Ł. Kamiński, Warszawa 2013. Kmak-Pamirska A., Zmienność pamięci. Biskup Carl Maria Splett w polskiej i niemieckiej pamięci historycznej, Warszawa 2017. Komorowski K., Konspiracja pomorska 1939-1947. Leksykon, Gdańsk 1993. Kopka B., Na początku był pokój. O wojnie totałnej w kontekście września 1939 [w:] Wydarzenia bydgoskie 1939 roku, red. B. Kopka, Warszawa 2022. Korda K., Ks. ppłk Józef Wrycza. Biografia historyczna, Gdańsk 2016. Korecki A., Czarny czwartek 7 grudnia 1939 roku w Nowym Mieście Lubawskim i Lubawie, Pelplin 2002. Komat Μ., Połen zwischen Hitler und Stalin. Studien zur polnischen Außenpo litik in der Zwischenkriegszeit, przeł. В. Wiaderny, Berlin-Brandenburg 2012. Komat Μ., Polityka równowagi 1934-1939. Polska między Wschodem a Za chodem, Kraków 2007. Komat Μ., Wołos Μ., Józef Beck. Biografia,
Kraków 2020. Kosecki A., Kosecki R., Dzieje Skórcza, Skórcz 2005. Kosecki A., Kosecki R., Historia parafii pw. Wszystkich Świętych w Skórczu, Skórcz 2006. Kosiński P., Prusy Zachodnie 1914. Pomorze 1920. Ludność regionu wobec prze mian politycznych okresu I wojny światowej, Warszawa 2002. Kosiarz E., Wyzwolenie Kociewia. Początek operacji pomorskiej, „Kociewski Magazyn Regionalny” 1986, Z. 1. Kosiarz E., Wyzwolenie Polski Północnej 1945, Gdańsk 1967. Kościół katolicki w latach 1939-1945 na terenie obecnej diecezji toruńskiej, t. 1, red. S. Kardasz, Toruń 1996. Kotłowska R., Kościół p.w. św. Barbary w Lalkowach. W sześćsetną rocznicę konsekracji, Starogard Gdański 2008. Kotłowska R., Rozkoszna Dolina czyli Wolentala historia prawdziwa, Pelplin 2014. Kowalak T., Spółdzielczość niemiecka na Pomorzu 1920-1938, Warszawa 1965. Kowalak T., Zagraniczne kredyty dla Niemców w Polsce 1919-1939, Warszawa 1972 457
Kowalkowski К., Brzeźno Wielkie. Z dziejów wsi, Pelplin 2002. Kowalkowski K., Historia wsi i parafii Krąg, Pelplin 2002. Kowalkowski K., Nowa Wieś Rzeczna, Gdynia 2008. Kowalkowski K., Ocypel. Perła Kociewia, Gdynia 2017. Kowalkowski K., Z dziejów gminy Kaliska oraz wsi do niej należących, Gdynia 2010. Kowalkowski K., Z dziejów Obozina, Gdynia 2011. Kowalkowski K., Z dziejów wsi i parafii Barłożno oraz wsi do niej należących, Gdańsk 2003. Koziełło-Poklewski B., Badowska S., Praca przymusowa w Prusach Wschod nich w latach II wojny światowej (w świetle wspomnień), „Komunikaty War mińsko-Mazurskie” 1974, nr 1. Kozłow Μ., Miasto i powiat latem 1939 r [w:] Pruszcz Gdański — miasto i powiat w latach II wojny światowej 193 9- 1945, red. P. Semków, Pruszcz Gdański 2018. Kozłowski W., Powiat tucholski w latach drugiej wojny światowej wrzesień 1939-maj 1945, Tuchola 1995. Krajewski B., Eksterminacja duchowieństwa w powiatach Lipno i Rypin [w:] Zbrodnie niemieckie na Ziemi Dobrzyńskiej (byłepowiaty Lipno i Rypin), w latach 1939-1945, red. A. Szalkowski, P. Gałkowski, Rypin 2019. Krasuski J., Historia Niemiec, Wrocław-Warszawa-Kraków 1997. Krausnick H., Hitlers Einsatzgruppen. Die Truppe des Weltanschauungskrieges 1938-1942, Frankfurt am Main 1985. Krekeler N., Revisionanspruch und Geheime Ostpolitik der Weimarer Republik. Die Subventionierung der deutschen Minderheit in Polen, Stuttgart 1974. Król E.C., Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1919-1945. Studium organizacji, treści, metod i technik masowego oddziały wania, Warszawa 1999. Krzyżanowski M.T., Walki
oddziałów partyzanckich na Pomorzu [w:] Szlakiem partyzantów Armii Krajowej i „ Gryfa Pomorskiego ” w Borach Tucholskich i na Pojezierzu Kaszubskim, Gdańsk 2001. Krzyżyńska T., Zblewo. Zarys dziejów wsi kociewskiej, Tczew 2002. Księga jubileuszowa królewskiego miasta Starogardu, t. 1, red. J. Borzyszkowski, Starogard Gdański-Gdańsk 1998. Księga pamiątkowa. 100-lecie urodzin doktora Józefa Milewskiego historyka Ko ciewia (1914-2014), red. S. Milewski, Pelplin 2014. Kubicki Μ., Działalność Jagdkommando w powiecie starogardzkim [w:] Polska Walcząca na Pomorzu. Struktury i ludzie konspiracji, red. D. Czerwiński i in., Gdańsk-Sztutowo-Warszawa 2023. Kubicki Μ., Kapitan ostatni opuszcza swój statek. Józef Władysław Bednarz (1879-1939), Gdańsk-Warszawa 2019. Kubicki Μ., Las Zajączek 1939-1945. Niemiecka zbrodnia na Pomorzu Gdań skim z lat II wojny światowej, Gdańsk-Warszawa 2023. 458
Kubicki Μ., Lepszy byt czy niewolnictwo? Przymusowi robotnicy rolni w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie [w:] Praca przymusowa podczas II wojny światowej, jej pamięć i konsekwencje, Szczecin 8-9 maja 2018 r., red. W. Wichert — w druku. Kubicki Μ., „Miarą człowieczeństwa jest stosunek do osób chorych psy chicznie” - Józef Władysław Bednarz (1879-1939) [w:] Rozstrzelana niepod ległość. Ofiary zbrodni pomorskiej 1939. Materiały z XXIX sesji naukowej w Toruniu z 22 listopada 2019 roku, red. T.S. Ceran, Toruń 2020. Kubicki Μ., Nauczyciele zamordowani w Lesie Szpęgawskim 1939—1940. Portret zbiorowy, „Biuletyn Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej” 2020, R. 32, nr 70. Kubicki Μ., Niemieckie więzienia i areszty w powiecie starogardzkim jesienią 1939 r. Najnowsze ustalenia badawcze, „Zeszyty Muzeum Stutthof" 2023, nr 11. Kubicki Μ., Zbrodnia na terenie Lasu Szpęgawskiego w ankietach Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Gdańsku, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2018, t. 11. Kubicki Μ., Zbrodnia w Lesie Szpęgawskim 1939-1940, Gdańsk-Warszawa 2019. Kubicki Μ., Zbrodnia w Lesie Szpęgawskim 1939-1940 [w:] Pomorze pod oku pacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021. Kubicki Μ., Zbrodnia w Lesie Szpęgawskim, „Warmińsko-Mazurskie Studia z Historii Najnowszej” 2021, t. 4. Kucharczyk G., Kulturkampf. Walka Berlina z katolicyzmem 1846-1918, War szawa 2009. Kuczyński J., Położenie robotników w Niemczech od 1800 r. do czasów dzisiej szych, Warszawa 1952. Kuklińska S., Oskar Dirlewanger. SS-Sonderkommando „Dirlewanger”, War szawa 2021.
Kułakowski T., Gdyby Hitler zwyciężył., Warszawa 1959. Kur T„ Trzy srebrne róże znaczą szlak zbrodni. Saga rodu von Alvenslebenôw, Warszawa 1975. Kuras Z., Przemysł na Pomorzu Gdańskim 1920-1939, Bydgoszcz 1984. Kurcz Z„ Mniejszość niemiecka w Polsce na tle innych mniejszości, Poznań 2001. Kwieciński W., Różnice w położeniu i traktowaniu polskich, czeskich i słowa ckich robotników pracujących na rzecz Trzeciej Rzeszy, „UR Journal of Hu manities and Social Sciences” 2019, vol. 1, no. 10. Lang H., Deutschlands Vermessungs und Kartenwesen. Aspekte seiner Entwi cklung seit der Reichsgründung 1871, Dresden 2008. Lemiesz W., Praca przymusowa jeńców wojennych w Niemczech w latach II wojny światowej, Zielona Góra 1969. Lemkin R., Rządy państw Osi w okupowanej Europie. Prawa okupacyjne, ana liza rządzenia, propozycje zadośćuczynienia, przeł. A. Bieńczyk-Missala i in., Warszawa 2013. 459
Liebhart S., Stosowanie hormonów płciowych w ginekologii, „Endokrynologia Lekarska” 1936, z. 2. Lilia J., Leitende Verwaltungsbeamte und Funktionsträger in Westfalen und Lippe (1918-1945/46). Biographisches Handbuch, Münster 2004. Lohalm U., Scheffler W., Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/1942, Hamburg 1999. Longerich P., Himmler. Buchalter śmierci, przeł. S. Szymański, J. Skowroński, Warszawa 2008. Lubecki L., Ruch oporu na Pomorzu Gdańskim 1939-1945, Gdańsk 1961. Lucas R.C., Zapomniany Holokaust. Polacy pod okupacją niemiecką 1939-1944, przeł. S. Stodulski, Poznań 2012. Lumans V.O., Himmlers Auxiliaries, The Volksdeutsche Mittelstelle and the German Minorities of Europe 1933-1945, Chappel Hill 1993. Lumans V.O., Werner Lorenz - Chef der „ Volksdeutschen Mittelstelle ” [w:] Die SS. Elite unter Totenkopf, hrsg. R. Smelser, E. Syring, Padeborn 2000. Łossowski P., Kampania polsko-niemiecka 1939 r. [w:] Problemy wojny i oku pacji 1939-1945, red. W. Góra, J. Gołębiowski, Warszawa 1969. Łuczak C., Dzieje gospodarcze Niemiec, t. 2: Trzecia Rzesza. Poznań 2006. Łuczak C., Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty 1939-1945), Poznań 1996. Łuczak C., Polityka ekonomiczna Trzeciej Rzeszy w latach drugiej wojny świa towej, Poznań 1982. Łuczak C., Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupo wanej Polsce, Poznań 1979. Łuczak C., Polityka zatrudnienia w Trzeciej Rzeszy [w:] Polscy robotnicy przy musowi w Trzeciej Rzeszy, red. W. Bonusiak, Rzeszów 2005. Łuczak C., Polscy robotnicy przymusowi w Trzeciej Rzeszy podczas II wojny światowej, Poznań 1974. Łuczak C.,
Praca przymusowa Polaków w Trzeciej Rzeszy i na okupowanych przez nią terytoriach innych państw (1939-1945), Poznań 2001. Łuczak A., Pietrewicz A., Polityczne oczyszczanie gruntu. Zagłada polskich elit w Wielkopolsce (1939-1941), Poznań 2009. Machaliński Z., Grabowski Μ., Izba Lekarska i inne organizacje lekarskie w Gdańsku do 1945 r, „Studia Gdańskie. Wizje i Rzeczywistość” 2012, t. 9. Madajczyk C., Badania porównawcze nad okupacjami hitlerowskimi, „Dzieje Najnowsze” 1974, nr 4. Madajczyk C., Polityka okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich 1939-1945 [w:] Wojna i okupacja na ziemiach polskich 1939-1945, red. W. Góra, War szawa 1984. Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1-2, Warszawa 1970. Madajczyk C„ Polityka narodowościowa władz hitlerowskich na Pomorzu, „Naj nowsze Dzieje Polski 1939-1945” 1965, t. 9. 460
Madajczyk C., Polityka okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich 1939-1945 [w:] Wojna i okupacja na ziemiach polskich 1939-1945, red. W. Góra, War szawa 1984. Madajczyk P., Czystki etniczne i klasowe w Europie XX wieku. Szkice do prob lemu, Warszawa 2010. Madajczyk P., Marzenie o narodzie doskonałym. Między biopolityką a etnopolityką, Warszawa 2017. Majewski T., Przeplotnia. Wybór reportaży, opowiadań, felietonów i wywiadów 1996—2006. Gazeta Kociewska, Tygodnik Kociewski, Kociewiak, Dziennik Bałtycki, Rejsy, Pomerania, Mirotki 2006. Majewski T., Skolimowska D., Umarła szkoła w umarłej wsi, „Dziennik Bał tycki - Kociewiak” 2006, nr 2. Maleszka Μ., Niemiecki obóz przesiedleńczy w Smukale, Bydgoszcz 2022. Maleszka Μ., Niemiecki obóz przesiedleńczy w Smukale (1941-1943), Byd goszcz-Warszawa 2023. Mantel P., Betriebswirtschaftslehre und Nationalsozialismus, Berlin 2010. Marczewski J., Hitlerowska koncepcja polityki kolonizacyjno-wysiedleńczej i jej realizacja w „Okręgu Warty”, Poznań 1979. Mateiski D., Niemcy w Polsce w XX wieku, Warszawa-Poznań 1999. Matynia J., Na szlakach walki i męczeństwa województwa gdańskiego 1939-1945, Gdynia 1967. Mazanowska I., Karolewo 1939. Zbrodnie w obozie Selbstschutz Westpreussen, Gdańsk-Warszawa 2017. Mazanowska I., Przewodnik. Mniszek. Miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 r, Wejherowo 2019. Mazurkiewicz M.J., Ludobójstwo Niemiec na narodzie polskim (1939-1945). Studium historycznoprawne, Warszawa 2021. Mazurkiewicz M.J., Prawne podstawy funkcjonowania Selbstschutzu na polskich ziemiach wcielonych do III Rzeszy i w Generalnym
Gubernatorstwie [w:] Za pomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T.S. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016. Mącior-Majka B., Generalny Plan Wschodni. Aspekty ideologiczny, polityczny i ekonomiczny, Kraków 2007. Meducki S., Okupacyjna polityka rolna i zarządzanie rolnictwem w dystrykcie radomskim (1939-1945) [w:] Wojna obronna 1939. Okupacja niemiecka 1939-1945, red. S. Meducki, C. Szczepańczyk, Kielce 1991. Meducki S., Przemysł i klasa robotnicza w dystrykcie radomskim w okresie oku pacji hitlerowskiej, Warszawa-Kraków 1981. Meissner B., Sonderaktion 1005 [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerow skie przed sądem ludzkości i historii, red. C. Pilichowski, Warszawa 1980. 461
Meyer К., Osadnictwo i rozbudowa na niemieckim Wschodzie [w:] „Niemiecki Wschód”. Wyobrażenia - misja - dziedzictwo, oprać. Ch. Kießmann, przeł. I. Drozdowska-Broering, J. Kałążny, Poznań 2014. Męclewski A., Neugarten 27. Z dziejów gdańskiego gestapo, Warszawa 1974. Męclewski A., Pelplińska jesień, Gdańsk 1971. Milczewski Z., Wejherowo i powiat morski wrzesień 1939-maj 1945. Kronika, Gdańsk 1991. Milewski J., Borzechowo - Zblewo - Kaliska - Czarna Woda i okolice. Prze wodnik, Gdańsk 1985. Milewski J., Dzieje Starogardu Gdańskiego. Miasto i powiat, Gdynia 1959. Milewski J., Dzieje wsi powiatu starogardzkiego, cz. 1-2, Gdańsk 1968. Milewski J., Kociewie w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, Warszawa 1977. Milewski J., Kościół sw. Katarzyny w Starogardzie Gd. (Przyczynek do historii Braci Odłączonych), Starogard Gdański 1996. Milewski J., Kościół Świętego Mateusza w Starogardzie Gdańskim. Dzieje w za rysie, Starogard Gdański 1994. Milewski J., Kościół św. Wojciecha w Starogardzie Gdańskim. Przyczynki do hi storii, Starogard Gdański 1991. Milewski J., Lubichowo - Ocypeł - Osieczna i okolice, Gdańsk 1985. Milewski J., Monografia na 150-lecie Zakładów Spirytusowych w Starogardzie 1846-1996, Starogard Gdański 1996. Milewski J., Partyzanckimi ścieżkami na Kociewiu 1939-1945, Starogard Gdański 1987. Milewski J., Skórcz i okolice (w 50-leciu nadania praw miejskich), Gdańsk 1984. Milewski J., Styczeń 1920, luty i marzec 1945 na Kociewiu, Starogard Gdański 1984. Milewski J., Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. St. Kryzana w Sta rogardzie Gdańskim - Kocborowie
(1893-1994). Przyczynek do historii, Sta rogard Gdański 1995. Milewski J., Starogard Gdański i okolice, Starogard Gdański 1991. Milewski J., Szpęgawsk, Tczew-Starogard Gdański 1989. Milewski J., Szpęgawsk [w:] Szpęgawskie memento, red. R. Szwoch, Starogard Gdański 2001. Milewski J., Więzienie sądowe w Starogardzie, Starogard Gdański 1976. Milewski J., Z dziejów szpitalnictwa na Kociewiu do roku 1945. Przyczynek do historii, Starogard Gdański 1996. Milewski J., Z martyrologii Żydów na Kociewiu 1939-1945, Starogard Gdański 1985. Milewski J., Z walk polskiego ruchu oporu na Kociewiu z okupantem hitlerow skim, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1966, nr 3. Milewski J., Z walk i męczeństwa harcerzy starogardzkich w latach 1939—1945, Starogard Gdański 1967. 462
Milewski J., Żołnierz radziecki na ziemi kociewskiej 1941-1945, Starogard Gdański 1975. Mołendowski L., Zakony męskie diecezji chełmińskiej i ich losy w czasie II wojny światowej, Gdańsk-Warszawa 2017. Moorhouse R., Polowanie na Hitlera. Historia zamachów Trzeciej Rzeszy, przeł. K. Mościcki, Kraków 2006. Morkowski J., Batalion Obrony Narodowej Starogard (82. batalion piechoty) 193 7-1939, „Przegląd Historyczno-Wojskowy 2 017, nr 1. Morkowski J., Historia firmy Kurta Boskampa „Fabryka Chemiczno-Farmaceutyczna Starogard” w Starogardzie Gdańskim 1935-1945, „Rydwan. Roczniki Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2015, nr 10. Mosse G.L., Kryzys ideologii niemieckiej. Rodowód intelektualny Trzeciej Rzeszy, przeł. T. Evert, Warszawa 1972. Musielak Μ., Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjedno czonych, Niemczech i Polsce (1899-1945). Wybrane problemy, Poznań 2008. Nawrocki S., Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939-1945, Poznań 1970. Necel A., Maszopi, Warszawa 1958. Necel A., Nie rzucim ziemi, Puck-Władysławowo 2008. Niwińska H., Zarys dziejów parafii i kościoła iw. Barbary Kokoszkowach, Pel plin 2018. Odyniec W., Podoski K., Sobociński A., Ziemia starogardzka, Gdańsk 1974. Ogłoza E., Pomorze pod okupacją niemiecką 1939-1945. Fragment toruński, Toruń 1945. Olstowski P., Stosunki ludnościowe w województwie pomorskim [w:] Historia Pomorza, t. 5: (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk, cz. 1: Ustrój, społeczeństwo i gospodarka, red. S. Wierzchosławski, P. Ol stowski, Toruń 2015. Orski Μ., Losy jeńców wojennych i
internowanych więźniów cywilnych w obo zach Wehrmachtu na Pomorzu w latach 1939-1945, „Stutthof. Zeszyty Mu zeum” 2013, nr 1. Orski Μ., Przedsiębiorstwa SS i firmy prywatne - najemcy siły roboczej obozu koncentracyjnego Stutthof w łatach 1939—1945. Ekonomiczne uwarunkowania zatrudnienia więźniów, Gdańsk 2001. Osiński S., Vkolumna na Pomorzu Gdańskim, Warszawa 1965. Pawlicki A., Procesy osób oskarżonych o popełnienie zbrodni nazistowskich w tzw. „Kraju Warty” przedpolskimi sądami specjalnymi w latach 1945-1946, Poznań 2014 - rozprawa doktorska. Pawłowska I., Monografia gminy ewangelickiej w Skórczu, Skórcz 2007. Pestka-Garnyszowa Μ., Pączewo. Z dziejów i obyczaju wsi kociewskiej, TczewStarogard Gdański 1989. Pierzynowska G., Dwory, parki i folwarki Kociewia i Kaszub, Tczew 1998. 463
Pierzynowska G., Kapliczki i krzyże przydrożne Kociewia, t. 1—2, Tczew-Pelplin 2005. Podgóreczny Μ., Albert Forster. Gauleiter i oskarżony, Gdańsk 1977. Pogranicze i Kaszuby w latach terroru. Prześladowania polskiej ludności ro dzimej Pomorza Zachodniego, red. A. Czechowicz, Koszalin 1970. Pollack J., Jeńcy polscy w hitlerowskiej niewoli, Warszawa 1986. Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu 1939-1945, red. G. Górski, K. Minczykowska, Toruń 1999. Pomorze pod okupacją niemiecką. Jesień 1939, red. P. Madajczyk, Warszawa 2021. Pomorze w walce z niemczyzną. Praca zbiorowa wydana na 25-lecie PZZ na Pomorzu, Bydgoszcz 1946. Pospieszalski K.M., Sprawa 58 000 „volksdeutschöw". Sprostowanie hitlerowskich oszczerstw w sprawie strat niemieckiej mniejszości w Polsce w ostatnich miesią cach przed wybuchem wojny i w toku kampanii wrześniowej, Poznań 1959. Potocki S., Położenie mniejszości niemieckiej w Polsce w latach 1918-1939, Gdańsk 1969. Półwysep Hełski. Historia orężem pisana, red. A. Drzewiecki, Μ. Kardas, Toruń 2019. Przegiętka Μ., Komunikacja i polityka. Transport kolejowy i drogowy w stosun kach polsko-niemieckich w latach 1918-1939, Warszawa 2015. Przegiętka Μ., Selbstschutz Siidostpreußen - niemiecka Samoobrona w rejencji ciechanowskiej w latach 1939-1940 [w:] Polska pod okupacją 1939-1945, t. 3, red. Μ. Przegiętka, Warszawa 2019. Przewodnik. Piaśnica. Miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 roku, Wejherowo 2017. Przewodnik Szpęgawsk. Miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 roku, oprać. Μ. Kubicki, P. Pliszka, Wejherowo 2019. Przywuska A., Kociewska gmina Smętowo
Graniczne. Dzieje do roku 2005, Sta rogard Gdański 2008. Radziwończyk K., Zbrodnie generała Streckenbacha, Warszawa 1966. Rak K., Polska. Niespełniony sojusznik Hitlera, Warszawa 2019. Ramme A., Służba bezpieczeństwa SS, przeł. B. Jodkowska, Warszawa 1974. Raszeja S., Od „ Gryfa Pomorskiego ” do Armii Krajowej. Szlakiem grupy party zanckiej „ Czarnego ”, „Gdański Przekaz. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej” 1995, nr 1. Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939—1945. Województwo gdańskie, Warszawa 1987. Rezmer W., Polski plan unieruchomienia w czasie wojny tzw. elementów anty państwowych (1931-1939) [w:] Polska i jej sąsiedzi w czasach najnowszych. Studia i materiały ofiarowane profesorowi Karolowi Griinbergowi w 70-lecie urodzin, red. Μ. Wojciechowski, Toruń 1995. 464
Rohde Z., Ludność polska Wejherowa i okolic w czasie II wojny światowej, Wej herowo 2008. Romaniuk Μ., Niemiecka lista narodowa w Bydgoszczy 1941-1945 [w:] Polityka germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945. Materiały sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 18 listopada 2006 roku, red. K. Minczykowska, J. Sziling, Toruń 2007. Ropelewski A., Połowy ryb w połskiej strefie przybrzeżnej w ujęciu historycznym, Gdynia 1996. Rossino A.B., Hitler uderza na Polskę. Blitzkrieg, ideologia i okrucieństwo, przeł. H. Górska, Warszawa 2009. Roth Μ., Herrenmenschen. Die deutsche Kreishauptstelle im besetzen Polen — Karrierewege, Herrschaftspraxis und Nachgeschichte, Göttingen 2009. Rozstrzelana niepodległość. Ofiary zbrodni pomorskiej 1939. Materiały z XXIX sesji naukowej w Toruniu z 22 łistopada 2019 roku, red. T.S. Ceran, Toruń 2020. Rudawski B., Główny Urząd Powierniczy Wschód i grabież mienia polskiego, „Z Archiwum Instytutu Zachodniego. Dokumenty” 2017, nr 13. Rusak S., Jeńcy alianccy w okupowanym Ostrzeszowie (1939-1945). Stalag XXIA - Oflag XXIC Schildberg, Kalisz 2002. Rusiński W., Położenie robotników polskich w czasie wojny 1939-1945 na te renie Rzeszy i „obszarów wcielonych”, cz. 1, Poznań 1950. Rutowska Μ., Mazur Z., Orłowski H., Historia i pamięć. Masowe przesiedlenia 1939-1945-1949, Poznań 2009. Rychert L, Eksterminacja ludności Tczewa w latach 1939-1942 w świetle wy branych przykładów z dokumentów Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hit lerowskich w Gdańsku [w:] Wyniszczyć - wypędzić - wynarodowić. Szkice do dziejów okupacji niemieckiej na
Kaszubach i Kociewiu (1939-1945), red. G. Berendt, Gdańsk 2010. Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trze ciej Rzeszy, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985. Rzepniewski A., Obrona Wybrzeża w 1939 roku, Warszawa 1953. Sadowski S., Fortyfikacje połowę w systemie obrony Armii „Pomorze ” [w:] Wrzesień 1939 roku i jego konsekwencje dla ziem zachodnich i północnych Drugiej Rzeczy pospolitej. Studia, red. R. Sudziński, W. Jastrzębski, Toruń-Bydgoszcz 2001. Samerski S., Priester im annektierten Polen. Die Seelsorge deutscher Geistli cher in den an das Deutsche Reich angeschlossenen polnischen Gebieten 1939-1945, Bonn 1997. Sandner P., Die „Euthanasie” - Akten im Bundesarchiv, „Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte” 1999, H. 3. Sawa-Borysławski W., Ruch oporu pod zaborem niemieckim w latach od 1939-1945, „W Służbie Ludu i Ojczyzny 1905-1945. Biuletyn Archiwalny Wrocławskiego Okręgu ZBoWiD” 1961, nr 1. 465
Schadewaldt H., Die polnischen Greueltaten an den Volksdeutschen in Polen, Berlin 1940. Schenk D., Albert Forster - gdański namiestnik Hitlera. Zbrodnie hitlerowskie w Gdańsku i Prusach Zachodnich, przeł. W. Tycner, J. Tycner, Gdańsk 2002. Schenk D., Gdańsk 1939 -1945. Koniec pewnego Wolnego Miasta, przeł. J.W. Sa wicki, Gdańsk 2014. Schenk D., Hitlers Mann in Danzig. Gauleiter Forster und die NS-Verbrechen in Danzig-Westpreußen, Bonn 2000. Schenzei L., Pr. Stargard. Ein Bild der Heimat, Wolfenbüttel 1969. Schulz Μ., Günther Modrow - twórca i przywódca Selbstschutzu w powiecie kościerskim [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w oku powanej Polsce 1939-1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T.S. Ceran, Bydgoszcz-Gdańsk 2016. Seeber E., Robotnicy przymusowi w faszystowskiej gospodarce wojennej. Depor tacja i wyzysk obywateli polskich ze szczególnym uwzględnieniem położenia robotników z tzw. Generalnego Gubernatorstwa (1939-1945), Warszawa 1972. Semków P., Aniołowie śmierci i niewarci życia. Nazistowska eugenika i euta nazja wobec winy i kary [w:] Medycyna w cieniu nazizmu, red. Μ. Musielak, K.B. Głodowska, Poznań 2015. Semków P., Casus profesora Spamera [w:] Medycyna na usługach systemu eks terminacji łudności w Trzeciej Rzeszy i na terenach okupowanej Polski. Praca zbiorowa, red. G. Łukomski, G. Kucharski, Poznań-Gniezno 2011. Semków P., Polityka Trzeciej Rzeszy wobec ludności polskiej na terenie byłego Wolnego Miasta Gdańska w latach 1939-1945, Toruń 2001. Semków P., Tworzenie administracji niemieckiej i jej zadania [w:] Kościerzyna i powiat
kościerski w latach II wojny światowej 1939-1945, red. A. Gąsiorowski, Kościerzyna 2009. Shorter E., Historia psychiatrii. Od zakładu dla obłąkanych po erę Prozacu, przeł. P. Turski, T. Nasierowski, Warszawa 2005. Sikora Μ., Zasady i praktyka przejęcia majątku polskiego przez III Rzeszę, ze szczególnym uwzględnieniem sektora rolnego oraz mieszkaniowego na przy kładzie prowincji śląskiej (górnośląskiej) 1939-1944, cz. 1, „Pamięć i Spra wiedliwość” 2008, t. 7, nr 2 (13). Sikora Μ., Zasady i praktyka przejęcia majątku polskiego przez III Rzeszę, ze szczególnym uwzględnieniem sektora rolnego oraz mieszkaniowego na przy kładzie prowincji śląskiej (górnośląskiej) 1939—1944, cz. 2, „Pamięć i Spra wiedliwość” 2009, t. 8, nr 1 (14). Skorzyński J., Selbstschutz - V kolumna, „Biuletyn Głównej Komisji Ścigania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1958, t. 10. Sobczak J., Hitlerowskie przesiedlenia ludności niemieckiej w dobie II wojny światowej, Poznań 1966. Socjologia walki o Pomorze, oprać. F. Znaniecki, Toruń 1935. 466
Sołga H., Niemcy o Niemcach. Bilans ścigania zbrodniarzy hitlerowskich w Re publice Federalnej Niemiec, Warszawa 1988. Spoerer Μ., Praca przymusowa pod znakiem swastyki. Cudzoziemscy robotnicy, jeńcy wojenni i więźniowie w Niemczech i okupowanej Europie 1939—1945, przeł. Ł. Plęs, Gdańsk 2015. Stachulski J., Jabłowo jakiego nie znacie, Starogard Gdański 2021. Stachulski J., Kowalkowski K., Dembek A., Kokoszkowy i okolice których nie znacie, Starogard Gdański 2015. Stachulski J., Lubichowo jakiego nie znacie, Starogard Gdański 2017. Stachulski J., Okolice Lubichowa które warto poznać, Starogard Gdański 2018. Stankowski 'N., Niemcy na Pomorzu Gdańskim i Kujawach w latach 1944/45-1950. Ucieczka, życie codzienne, wysiedlenie, Bydgoszcz 2000. Stażewski Μ., Exodus. Migracja ludności niemieckiej z Pomorza Gdańskiego po I wojnie światowej, Gdańsk 1998. Stażewski Μ., Rzesza w obliczu migracji po I wojnie światowej - niektóre aspekty kwestii napływu niemieckich imigrantów z ziem byłego zaboru pru skiego [w:] Migracje polityczne i ekonomiczne w krajach nadbałtyckich w XIX i XX w., red. J. Borzyszkowski, Μ. Wojciechowski, Toruń-Gdańsk 1995. Stätten des Kampfes und des Märtyrertums 1939-1945. Jahre des Krieges in Polen, Warszawa 1965. Steigmann-Gall R., „The Holy Reich”. Religious Dimensions of Nazi Ideology 1919—1945, Ottawa 1999. Stępko Μ., Dzieciństwo i młodość w Gdyni w łatach 1939-1945, „Zeszyty Gdyń skie” 2010, nr 5. Steyer D., Eksterminacja ludności polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945, Gdynia 1967. Steyer D., Założenia i realizacja hitlerowskiej polityki
eksterminacyjnej na Po morzu Gdańskim w latach 1939-1945 [w:] Zbrodnie i sprawcy. Ludobójstwo hitlerowskie przed sądem ludzkości i historii, red. C. Pilichowski, Warszawa 1980. Steyer К., Tajna Organizacja Wojskowa „GryfKaszubski - Pomorski” [w:] Szla kiem partyzantów Armii Krajowej i „ Gryfa Pomorskiego ” w Borach Tuchol skich i na Pojezierzu Kaszubskim, Gdańsk 2001. Stoliński Z., Liczba i rozmieszczenie Niemców w Polsce, Warszawa 1927. Stryjkowski K., Akta niemieckiej listy narodowościowej i ich pozostałości w Ar chiwum Państwowym w Poznaniu, „Problemy Archiwistyki” 2009, nr 3. Sudziński R., Miejsce Niemców w społeczeństwie Pomorza przed wybuchem dru giej wojny światowej [w:] Wrzesień 1939 roku i jego konsekwencje dla ziem zachodnich i północnych Drugiej Rzeczypospolitej. Studia, red. R. Sudziński, W. Jastrzębski, Toruń-Bydgoszcz 2001. Szarmach Μ., Krew na śniegu — walki pod Grabowem Bobrowskim na prze łomie lutego i marca 1945 roku, „Rydwan. Roczniki Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2016, nr 11. 467
Szarota T., Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Warszawa 1978. Szarota T., Zacieranie śladów zbrodni. Zapomniana karta dziejów II wojny świa towej, „Zeszyty Historyczne” 2007, nr 160. Szarota T., Życie codzienne w stolicach okupowanej Europy. Szkice historyczne. Kronika wydarzeń, Warszawa 1995. Szczerbicki E., Księga rodów leśnych, t. 1: Rody od IV do Xpokoleń, Warszawa 2013. Szczęsny B., Organizacja ruchu oporu w powiecie chojnickim w latach 1939-1945, „Zeszyty Chojnickie” 1988, nr 3. Szefer A., Jak powstała niemiecka specjalna księga gończa Sonderfahndungsbuch Polen, „Zaranie Śląskie” 1983. Sziling J., Dzieje Chełmna i powiatu w okresie okupacji hitlerowskiej (1939-1945). Akcja eksterminacyjna ludności polskiej przez Selbstschutz [w:] Dzieje Chełmna i jego regionu. Zarys monograficzny, red. Μ. Biskup, Toruń 1968. Sziling J., Kościoły chrześcijańskie w polityce niemieckich władz okupacyjnych w Generalnym Gubernatorstwie (1939-1945), Toruń 1988. Sziling J., Kształtowanie się i struktura hitlerowskich władz cywilnych i partyj nych w Reichsgau Danzig-Westpreussen (1939-1945) [w:] Hitlerowskie są downictwo, więziennictwo i obozy w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, Sztutowo 1976. Sziling J., Lata okupacji hitlerowskiej (1939-1945) [w:] Dzieje Swiecia nad Wisłą i jego regionu, t. 2, red. K. Jasiński, Warszawa-Poznań-Toruń 1980. Sziling J., Męczeństwo - służba - walka. Duchowieństwo diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej (1939-1945), Toruń 2019. Sziling J., Polityka narodowościowa niemieckich władz okupacyjnych na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945 [w:]
Problemy narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu Nadwiślańskim i Kujawach w XX wieku, red. R. Sudziński, Toruń 1997. Sziling J., Polityka okupanta hitlerowskiego wobec Kościoła katolickiego 1939-1945. Tzw. Okręgi Rzeszy: Gdańsk-Prusy Zachodnie, Kraj Warty, Re gencja Katowicka, Poznań 1970. Sziling J., Przymusowa służba Polaków z III grupy niemieckiej listy narodo wościowej w Wehrmachcie na przykładzie Pomorza Gdańskiego, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej” 1991, t. 33. Sziling J., Struktura organizacyjna NSDAP w tzw. Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939—1945, „Zeszyty Naukowe UMK” 1972, z. 46. Szpęgawsk. Z martyrologii mieszkańców Kociewia, red. Μ. Gregorek, Μ. Koz łowska, Gdynia 1959. Szubarczyk P„ Niemiecka polityka narodowościowa na Pomorzu Gdańskim w okresie okupacji 1939-1945 i jej skutki — na przykładzie powiatu staro gardzkiego [w:] Wyniszczyć - wypędzić - wynarodowić. Szkice do dziejów 468
okupacji niemieckiej na Kaszubach i Kociewiu (1939—1945), red. G. Berendt, Gdańsk 2010. Szubarczyk P., Polityka „umacniania niemczyzny" na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej wcielonych do Rzeszy (1939-1945), „Rydwan. Roczniki Muzealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2009, nr 1. Szubarczyk P., Przesłanie ks. Johannesa Paula Aeltermanna, „Rydwan. Roczniki Muzealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2008, nr 1. Szulist W., Recenzja F. Stopniak, Polskie świątynie katolickie podczas II wojny światowej, Warszawa 1982, „Nasza Przeszłość. Studia z Dziejów Kościoła i Kultury Katolickiej w Polsce” 1989, t. 72. Szurgot-Prus E., (Pseudo)eutanazja dzieci w czasach nazistowskich [w:] Bez użyteczni. Studia nad losami chorych i upośledzonych psychicznie w okresie rządów nazistowskich, red. G. Gajewska i in., Gniezno 2016. Szwentnerowa K., Zbrodnia na Via Mercatorum, Gdańsk 1968. Szwoch R., Eksterminacja mieszkańców Starogardu w pierwszych miesiącach okupacji niemieckiej, „Rydwan. Roczniki Muzealne Muzeum Ziemi Kociew skiej w Starogardzie Gdańskim” 2009, nr 4. Szwoch R., Nieznany zamach na Hitlera, „Pomorze” 1971, nr 12. Szwoch R., Słownik biograficzny Kociewia, t. 1-6, Starogard Gdański 2005-2017. Szwoch R., Starogard trzech mniejszości - próba zarysu, „Rydwan. Roczniki Mu zealne Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim” 2015, nr 10. Ternon Y., Helman S., Eksterminacja chorych psychicznie w III Rzeszy. Od te oretyków narodowosocjalistycznych do praktyków z SS, przeł. E. Baumritter, Warszawa 1974. Tomkiewicz Μ., Semków P., Profesor Rudolf Spanner
1895-1960. Naukowiec w III Rzeszy, Gdynia 2010. Tomkiewicz Μ., Włodarczyk B„ Wysiedlenia z Gdyni jako przykład ekstermi nacji pośredniej w zbrodni pomorskiej 1939 r, „Zeszyty Muzeum Stutthof” 2018, nr 8. Tooze A., The Wages of Destruction. The Making and Breaking of the Nazi Eco nomy, New York 2006. Trzeciakowski L., Kulturkampf w zaborze pruskim, Poznań 1970. Trzeciakowski W., Śmierć w Bydgoszczy 1939-1945, Bydgoszcz 2011. Turowski S., Nadwiślański Związek Rolników (Landbund Weichselgau) na Po morzu w latach 1933-1939, „Prace Komisji Historii BTN” 1976, t. 12. Unrug J„ Przemysł ogniw i baterii [w:] Historia elektryki polskiej, t. 4: Przemysł i instalacje elektryczne, red. K. Kolbiński i in., Warszawa 1972. Uzarczyk K., Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924-1944, Toruń 2003. W matni. Kościół na ziemiach polskich w latach II wojny światowej, red. B. Noszczak, Warszawa 2011. 469
Walczak Μ., Działalność oświatowa i martyrologia nauczycielstwa polskiego pod okupacją hitlerowską 1939-1945, Wrocław-Warszawa-Kraków-GdańskŁódź 1987. Walczak Μ., Straty osobowe polskiego środowiska nauczycielskiego w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej 1939-1945, Warszawa 1984. Walczak Μ., Walka ekonomiczna narodu polskiego 1939-1945, Warszawa 1983. Walka podziemna na Pomorzu w latach 1939—1945. W 50 rocznicę powstania Służby Zwycięstwu Polski. Materiały z sesji w Toruniu 27-28 IX 1989, red. J. Sziling, Toruń 1990. Walka zbrojna i działalność polskiego ruchu oporu w świetle dokumentów nie mieckich 1939-1945, red. J. Gmitruk, P. Matusak, Warszawa 2018. Walkusz J., Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej 1918-1939, Pelplin 1992. Wardzyńska Μ., Był rok 1939. Operacje niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009. Wardzyńska Μ., Kategorie obozów pod okupacją niemiecką w latach II wojny światowej [w:] Polska 1939-1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami, red. W. Materski, T. Szarota, Warszawa 2009. Wardzyńska Μ., Wysiedlenia ludności polskiej z okupowanych ziem polskich włą czonych do III Rzeszy w łatach 1939-1945, Warszawa 2017. Warnow L., Die technischen Anlagen des Heeresverpflegungsamtes Spandau. Der Weg des Getreides, Berlin 2019. Waszak S., Liczba Niemców w Polsce w latach 1931—1959, „Przegląd Zachodni” 1959, nr 6. Wiatrak A.P., Techniczne uzbrojenie pracy a akumulacja w gospodarstwach chłopskich, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1979, R. 41, z. 3. Wichert W., Narodowy socjalizm w historiografii
Republiki Federalnej Niemiec w latach 1986-2016, Szczecin-Warszawa 2018. Wichert W„ System polityczny i administracyjny Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie w latach 1939-1945 w świetle literatury historycznej Republiki Federalnej Niemiec [w:] Polska pod okupacją 1939-1945, t. 3, red. Μ. Przegiętka i in., Warszawa 2019. Wiecki R., Tczew pod okupacją hitlerowską, Tczew 2013. Wilczur J.E., Śmiertelny sojusz Hitler-Mussolini. Niewola i zagłada jeńców wło skich niemieckich obozach jenieckich na ziemiach polskich wrzesień 1943— maj 1945, Warszawa 2001. Wojciechowski Μ., Emigracja ludności niemieckiej z województwa pomorskiego w okresie międzywojennym (1920—1939) [w:] Migracje polityczne i eko nomiczne w krajach nadbałtyckich w XIX i XX w., red. J. Borzyszkowski, Μ. Wojciechowski, Toruń-Gdańsk 1995. Wojciechowski Μ., Gmina wyznaniowa żydowska w Starogardzie 1920-1939 [w:] Gminy wyznaniowe żydowskie w województwie pomorskim w okresie mię dzywojennym (1920-1939). Zbiór studiów, red. J. Sziling, Toruń 1995. 470
Wojciechowski Μ., Stosunki polsko-niemieckie 1933-1938, Poznań 1980. Wojna obronna Polski 1939, red. Μ. Cieplewicz i in., Warszawa 1979. Wolff-Powęska A., Doktryna geopolityki w Niemczech, Poznań 1979. Wolff-Powęska A., Polacy-Niemcy. Pamięć historyczna, pamięć europejska [w:] Wysiedlenia na Pomorzu w latach 1939-1948. Materiały pokonferencyjne, red. J. Borzyszkowski, Gdańsk-Wejherowo 2004. Wysiedlenia Polaków z Gdyni w latach 1939-1945 przez okupanta niemieckiego. Materiały z X sesji popularnonaukowej w dniu 3 marca 2020 r, Gdynia 2020. Zachować pamięć. Praca przymusowa i niewolnicza obywateli polskich na rzecz Trzeciej Rzeszy w latach 1939-1945, Warszawa 2006. Zakrzewska B., Monografia Nadbałtyckich Zakładów Przemysłu Skórzanego „Neptun” 1885-1995, Starogard Gdański 1995. Zawilski A., Bitwy polskiego września, Kraków 2009. Zbrodnie nierozliczone. Heinz Reinefarth i Powstanie Warszawskie. Z dr. Philippem Martim, autorem książki „Sprawa Reinefartha”, rozmawiają Filip Gańczak i Maciej Foks, „Biuletyn IPN” 2017, nr 7-8. Zbrodnia pomorska 1939, red. T.S. Ceran i in., Warszawa 2018. Zgórniak Μ., „Lebensraum” w doktiynie politycznej i wojskowej III Rzeszy, „Studia Historyczne” 1980, R. 23, z. 4. Zieliński Z., Katolicyzm w III Rzeszy przed sądem historii, Katowice 1992. Zientarski A., Represje gestapo wobec polskich robotników przymusowych na Pomorzu Zachodnim 1939-1945, Koszalin 1979. Żerko S., O antyniemieckich nastrojach w Polsce przed wybuchem II wojny świa towej [w:] Wiek nienawiści. Studia, red. E. Dmitrów i in. Warszawa 2014. Żukowska L„ Ewangelicki Kościół Unijny w
Gdańsku w okresie rządów NSDAP (1933-1945), Gdańsk 2012. Żukowska L., Między śmiercią a diabłem. Kościół ewangelicki w Gdańsku w okresie rządów NSDAP (1933-1945), Bydgoszcz-Gdańsk 2014. Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939-1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982. IV. Publicystyka Czechowska K., Gorąca zupa i dach nad głową, „Dziennik Bałtycki” (dodatek), 24 III 2022. Jaszowski T., Pomorski doktor Korczak, „Fakty 74” 1974, nr 37. Milewski J., Gdy przyszli podpalić dom, „Kociewski Magazyn Regionalny” 1986, z. 1. Milewski J., O szkolnictwie niemieckim w Starogardzie, „Zapiski Kociewskie” 1997, nr 4. Milewski J„ Szpital na bagnach, cz. 3, „Gazeta Kociewska” 1993, nr 45. 471
Milewski J., Szpital na bagnach, cz. 4, „Gazeta Kociewska” 1993, nr 46. Milewski J., Szpital na bagnach, cz. 5, „Gazeta Kociewska” 1993, nr 47. Milewski J„ 100-lecie Banku Spółdzielczego, „Zapiski Kociewskie” 1997, nr 4. Stoisko Μ. Krenskiego na targach w Gdyni, „Przegląd Budowlany” 1937, R. 9, z. 7. V. Prasa „Danziger Neueste Nachrichten”: 1940 „DanzigerVorposten”: 1939-1945 „Deutsche Rundschau”: 1939-1945 „Heimat Anzeiger fur Kreise Dirschau und Preussisch Stargard” - dodatek do „Der Danziger Vorposten”: 1944 „Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej”: 1923 „Thorner Freiheit”: 1939-1945 VI. Internet Arboretum Wirty przy Nadleśnictwie Kaliska, https://arboretumlesne.gdansk.lasy . gov.pl/historia, 28 XII 2023 r. Barłożno mleczarnia, http://kociewiacy.pl/gminy/skorcz_gmina/archiwum/Artykul83-mode=thread-order0-threshold0.html, 21 X 2020 r. Besarabian Villages, https://www.grhs.org/pages/Bessarabia , 8 IV 2022 r. Dzieje twórcy, https://szukajwarchiwach.p1/39/215/0#tabZespol, 10 V 2021 r. Kalinowski Z., Sieć osadnicza kolonistów niemieckich w gminie Rejowiec 1848-1941, http://kalinowski.weebly.com/uploads/4/9/l/6/4916495/siec_osadnicza_kolonistow_niemieckich_w_gminie_rejowiec_1848_-_1941.pdf, 21 II 2024 r. Klasyfikacja gleb w Polsce, https://kancelaria-geodezyjna.pl/geodezja-minsk-mazowiecki-warto-wiedziec/klasyfikacja-gruntow-minsk-mazowiecki/, 30 I 2022 r. „Kociewska" z wizytą w Stadzie - o koniach i zmarłej legendzie, https.7/www. kociewiak.pl/wiadomosci/3862,kociewska-z-wizyta-w-stadzie-o-koniach-i-zmarlej-legendzie, 19 VII 2021 r. Ks. mjr Ignacy Stryszyk,
https://www.muzeum-kaszubskie.pl/artykuly/aktualnosci-3/424-zwyczajni-niezwyczajni-dzialajacy-na-rzecz-spolecznosci-kaszubskiej-w-tym-kartuskiej, 31 1 2022 r. Mleczarnia w Barłożnie, https://muzeumpomorza.pl/resource/2766_barlozno-budynek-mleczarni.html, 21 X 2020 r. Mleczarnia w Starogardzie, https://www.fotopolska.eu/826675,foto.html, 21 X 2020 r. 472
Nationalsozialistische Volkswohlfahrt - Narodowosocjalistyczna Ludowa Opieka Społeczna, http://www.dws-xip.pl/reich/nsv/nsv.html, 14 VII 2020 г. Niemcy ogłaszają początek wojny totalnej, https://muzeuml939.pl/wojenny-dzien-1802-niemcy-oglaszaja-poczatek-wojny-totalnej/aktualnosci/5158. html, 29 V 2023 r. Obóz jeńców wojennych w Granicznej Wsi, http://stow-wiezi.org.pl/index.php/28-wiezi/73-oboz-jencow-wojennych-w-granicznej-wsi , 2 VI 2020 r. O kursie Reichsmarki w 1939 r, https://blog.starepapiery.com/o-kursie-marki-niemieckiej-w-1939-roku/, 18 XI 2023 r. Pani Genowefa świetnie pamięta Władysława Popielarczyka, http://www.gminaskorcz.pl/asp/pl_start.asp?typ= 13 menu= 1 dzialy=l akcja=artykul art ykul=233, 15 II 2021 r. Pisarkiewicz Μ., Regionalizm w nauczaniu historii, http://wodnsieradz.edu. pł/dokumenty/publikacje/2_scenariusze/MPisarkiewicz_Regionalizm.pdf, 2 XI 2023 r. Plan odnowy miejscowości Karszanek na lata 2008-2018, „Załącznik Nr 1 do uchwały Rady Gminy Osiek Nr ХХХ/161/2010 z 2512010”, http://www.osiek. biuletyn.net/archiwum/www.wrotapomorza.pl/res/BIP/Osiek/uchwaly/10/sty/ tue feb 09 07 36 18 cet 2010 161 attach O.pdf, 4 III 2024 r. Poniatówki — lokalne dziedzictwo, https://kulturaupodstaw.pl/poniatowki-lokalne-dziedzictwo/, 11 III 2022 r. Reichsgau Danzig-Westpreussen; mapa topograficzna, https://kpbc.umk.pl/dlibra/ doccontent?id=158188, 21 XII 2021 r. Reklama fabryki „ Daimon”, https://muzeumpomorza.pl/resource/2430_starogard-gdanski-.html, 22 III 2021 r. Wspomnienia Bernarda Janowicza, http://kociewiacy.pl/gminy/starogard_gdanski/
index.php?option=com_content task=view id=187, 22 X 2020 r. Zakłady Przemysłowe H.A. Winkelhausen, https://majkowski.home.pl/test/images/ pocztowki/duze/O l-Winkelhausen-PL.jpg, 1 VII 2021 r.
Indeks osób Aberg Johann zob. Abramowski Jan Aberle Kurt 340 Aberle Renate 341 Abraham Paul 88 Abramowski Jan (Johann Aberg) 137, 143, 224 Abromeit Franz 177 Abts Paul 56 Ackermann Kurt 93, 94, 118 Ackermann Max 264 Adam Franz 350 Adamczyk Josef 406 Adamska Jolanta 123 Aeltermann Johannes Paul ks. 323 Affeld (Alfeld) Johannes 209 Ahrens, właściciel sklepu 261 Aibel, nauczyciel 342 Albrecht Erwin 212, 222 Albrecht Johannes 141 Albrecht Karl 364 Albrecht Werner 209 Albroscheit Ernst 137, 138,213,224 Aleksiej Wiktor „Wiktor” 370, 373 Alex Georg 52, 118, 166,218,258,363 Alex Kurt Otton 59, 60, 62, 103, 208, 235, 260 Alpers Friedrich 294 Alsdorf Karl Louis 65, 95, 115, 222, 264 Althoff Helene 409 Alvensleben Ludolf von 112—115, 117, 156, 403 Alvensleben Ludolf Jacob von 112 Andres Edelgard 233 Andreskowski Franciszek 149 Andrzejewski Marek 126 Angrick Andrej 156 474 Anlicker 287 Antkowiak Michal 22, 29 Appel Hans 239 Apelt Oskar 223 Arendt Aleksander 368 Arm Sara 126 Arndt Walter 264 Arnswald, nauczyciel 341 Arrnnold Herman 345 Aschkewitz Max 126 Assmann Ernst 118 Audorf 69 Augustyn Marta 138 Augustyn (Augusti) Herta 138 Aurich Ernst 93 Baader Gerhard 140 Babinek Johann 222 Babinski Franz 72 Bachus Erich 375 Backe Herbert 231 Baczewska Danuta 52 Badowska Stanislawa 308 Bajerowski (Bayer) Kazimierz 227 Bajohr Frank 22, 29 Baliszewski Dariusz 109 Baltazar Salomea 74 Banacki Jan 297 Banasiewicz Maria 334, 339 Bandomer, funkcjonariusz SA 222 Bandomer Jan 73 Bandomir Walter 88, 89 Barbarczyk (Barbarski) Jan 68 Baretzki Julius 410 Barkowski Wladislaus 414 Baron Filip 118, 124
Bars Otto 296 Barth (Batth) Walter 93 Bartsch, mjr żandarmerii 380 Bartkowiak Zofia 362 Bartkowska Rozalia 379 Bartkowski Władysław 379 Bartoszek Käte 138, 213 Bartsch Alfons 264 Bascha, funkcjonariusz SA 223 Bastian Hermann 39, 69, 70, 85, 88, 116, 178, 179, 203, 217, 218, 234, 252, 253 Batow Paweł 391 Bauch Friedrich 264 Bauman, żandarm 183 Baumann Gustav 72 Baumann Herbert 51, 210, 211, 227 Baumritter Ewa 132 Bączkowski Józef 139 Bączkowski Zygmunt „Zyga” 371 Bähr August 137, 213, 226 Bär Max 350 Bärwinkel 71, 209 Bärwinkel Irene 60 Bechstein Hermann 96 Becker Hildegard 69 Becker Maximilian 98-100 Becker Walther 115, 184 Becker Werner 221 Beckstein, żandarm 93 Bednarz Józef 134 Begemann Mar 363 Behrend von Graß Gerhard 35, 105 Behrendt Reinhold 89, 118, 124, 225, 293 Belau Jan „Mściwój” 376 Beling, sołtys 65 Bemba Willi 137,213 Benke, nauczyciel 342 Benkowski Walerian 264 Benz Willi 118,221 Berch Erwin 64 Berchenhagen Emma 340 Berckenhagen Georg 71, 106, 212, 228, 250 Berendt z d. Piotrowicz Bronisława 346 Berendt Grzegorz 18, 24, 32, 38,48, 61, 110, 126, 156, 157, 165, 180, 314, 324, 332, 342, 346,350,364, 391 Berger Gottlob 111,315 Bernklau Heinz 92, 95 Berthrams 356 Bertram August 347 Bertram Günther 112 Besteck 381 Bestvater Otto 95 BevendorffHans 414 Beyer, rektor 336 Beyer Adolf 264 Bębnik Grzegorz 103, 104 Biebach Max 345 Bielicki Josef 412 Bielinski Alfons 72 Bielinski Ignatius 413 Bieliński, burmistrz Skórcza 62 Bieliński Bernard 205 Bieliński Jakub 149 Bielitz Karl 87, 89 Bienowski Franz 72 Bieńczyk-Missala Agnieszka 102 Biernacka Agata 310 Biernacka (Bernhard)
Elsa 138, 213 Biernacki Bernard 121 Biernacki Bronisław 139 Biernacki Franciszek 227, 310 Bierschenk Theodor 237 Bieschke Paul 74 Bietau Otto 67, 211 Bigot Bruno 94 Bilikiewicz Tadeusz 139 Binding Karl 131 В ima Stefan 410 Bisaggio Josef 408 Bisewski Hans 94 Biskup Marian 55, 161, 178, 244 Bismarck Otto von 27 Bitkier August 273 Blank Walerian 346 Blaschke Johannes 219 Blaschkowski August 408 Blawat Viktor 412 Blenski Władysław 407 Bless Marie 345 Bleütner (Bleuter), żandarm 93 Blobel Paul 156 Block, funkcjonariusz Schupo 89 475
Blomberg Werner von 27 Blum 154 Blumof (Blumhof) Erich 181, 341 Błędzki Bernard 146 Bobek Monika 292 Bobkowski Franz 409 Bochdam, rektor 336 Bock Fedor von 36, 53 Bock Wolfgang 60, 210 Boczian R, właściciel sklepu 417 Bodin Alexander 376 Bodin (Budin, Bonin) Kurt 135 Boeck Adalbert 336 Boeckler Helmuth ks. 332 Boelcke Günther 70, 179, 200 Bogdanowicz Stanislaw ks. 325, 326, 331 Bogusz Józef 131-133, 140 Bohlmann Erich (Artur) 118 Bohlmann Karl 264 Bohne Gerhard 61 Bohnet Gustaw 195, 220 Bojarska Barbara 14, 29, 47, 51, 54, 103, 109, 113, 119, 123, 132, 180, 207 Bombel, rodzina 256 Bombel Herman 256 Bona Bernard 338 Bone Willi 220 Bondzio Augustyna 345 Bonin Jan 376 Bonkowski Anna 108 Bonkowski Wilhelm 74, 210 Bonna 150 Bonski Marian 410 Bonusiak Włodzimierz 243, 304 Borchers Roland 22, 112, 116, 165, 180 Borchert 61 Borejsza Jerzy W. 27, 30, 31 Borkenhagen, żandarm 96 Borko, partyzant 374 Borkowski Leon 212 Bormann Martin 133, 236 Borris Franz 90 Bortnowski Władysław 36 Borzyszkowski Józef 26, 27, 48, 59, 62, 99, 106, 155, 157, 159, 309, 324, 325, 369 Borzyszkowski Teodor 366 476 Boskamp Kurt 249 Bott, funkcjonariusz SA 222 Bouhler Philipp 133 Boy 82 Bozorski Max 411 Böchel, sędzia 99 Böhler Jochen 36, 81, 83, 107, 109 Böhlke Friedrich 34 Bösecke, funkcjonariusz policji 86, 88 Braatz Franz 293 Brack Viktor 132 Brambach Reinhold 300, 416 Bramiński Franciszek 59 Brandt Karl 132, 133 Brandt Willi 65, 228, 300 Brandstäter Emil 94 Brast, żandarm 93 Braun Bruno 409 Braunschweig Georg (Karl) 140, 217, 218 Bredefeld Gustav 210 Brewing Daniel 378 Breza Bogusław 18, 48, 62, 157
Brinkmann, komisarz 182 Brodnicki Franciszek 371 Brodnicki Mieczysław 371 Bronk Klemens 368 Broszat Martin 26, 27, 171, 173, 179, 191, 207 Browning Christopher R. 121 Brubacher Wilhemine 340 Bruchin Josef 416 Bruchwalski 130 Brucki Józef 59 Brughardt Hans 85 Brunk Bronisław 368 Bruns, ppłk 39 Bruski Alojzy 372 Brückner, funkcjonariusz policji 61,86, 87 Brüngmann, sędzia 82 Brzezinski (Steiner) Albert 227 Brzezinski Wiktor 408 Brzezińscy, rodzina 181 Brzoskowski Anton 405 Brzozowski 146 Brzozowski Władysław 139 Brzóska (Bürker) 266 Brzóska Józef 68
Buch, funkcjonariusz Sipo 375 Buchbach Paul 96 Buchholz Jan 248, 253, 254, 257 Bucholz Johann, właściciel gospody 414 Bucholz Johann, żandarm 95 Buczkowski Feliks 252 Buczyński Antoni 407 Budgor Rebeka 155 Budgor Sruhla (Shirley Kent) 155 Budkiewicz Piotr 121 Bukowski Bernard 408 Bukowski Franz 411 Bukowski Hubert 370 Bukowski Paul 264 Buksch Willi 87, 89 Bulitta Franz ks. 328, 329 Bulowski Klemens zob. Bułowski (Bulowski) Klemens Bulowski Max 415 Buława Józef 49 Bułowski (Bulowski) Klemens 265, 415, 417 Burau Ludwik 414 Burchardt (Bruchardt) Reinhold 83 Burczik Johann 90, 196 Burgdörfer Friedrich 349 Busch Otto 58, 92, 94 Buske Martin 342 Busse Erich 118, 221 Bürgel Walter 266, 411 Bürker zob. Brzóska (Bürker) Büsching Heinz 409 Büttner Franz 222 Büttner Luise 138 Bychowska Alojza 359 Bykowska Sylwia 30, 162, 181 Саске 147 Canaris Wilhelm 101 Ceran Tomasz Sylwiusz 14, 15, 29, 34, 44, 110, 111, 113, 116, 134, 158, 175, 177, 181 Cesarski Jan 62 Ceslinski Paul 407 Ceslinski Peter 407 Ceynowa Józef 139 Chabowska Weronika 147 Chabowski Jan 147 Chabowski Tomasz 147 Chendyński Stefan 295 Cherrek Josef 411 Chilla Josef 415 Chilla Teofil zob. Chyła Teofil Chinciński Tomasz 28, 30, 34, 103, 107, 112,378 ChirekS. 410 Chmielarz Andrzej 32 Chorosz Paweł 373 Christian Norbert 250 Chroboczyk Jan (Johann Chrobok) 223 Chrzanowski Bogdan 15, 24, 28, 30, 32, 155, 171, 177,366,372 Chu Winson 26 Chwaszczynski Josef 73 Chyła Sylwester 73 Chyliński Edward 129 Chyła Franciszek 129 Chyła Gertruda 139 Chyła (Chilla) Teofil 268, 406 Ciara Klemens 417 Cibulla Johann 72 Cichoń Józef 170 Cichowski
Johann 264 Ciechanowska Krystyna 338 Ciechanowski Konrad 28, 36, 38, 79, 103, НО, 123, 326, 338, 351, 366-373, 375, 377, 379 Cieplewicz Mieczysław 37 Cierpiałkowski Dominik 90 Ciesielski Józef 295 Cieśliński Bernard 148 Cisenski Johann 406 Class Friedrich 109 Classen (Claassen) Hermann 96, 104 Conti Leonardo 133 Cornelsen Hans 74 Cosban-Woytycha Stefan 76, 321, 324, 366,374, 375 Crusius Eberhard 349 Cscherek Josef 415 Cuno Heinrich August 61 Custodis 61 Cybulska Marta 139 Cygański Mirosław 178, 192 477
Cylke, sołtys 65 Cyprian Tadeusz 27, 30, 31, 36, 101, 238 Cyra Piotr 273 Czapiewski Franz 410 Czara Felix 407 Czarliński Piotr Czarnecki Dawid 37 Czarnik Andrzej 272 Czarnocka Halina 183 Czarnowski Paul von 96 Czaster Johann 417 Czecholinski Felix 416 Czecholiński Teodor 366 Czechowicz Andrzej 28, 272, 314 Czechowska Kinga 152 Czelinski Eleonore 340 Czerwiński Daniel 255, 377 Czys Josef 88, 89 Ćwikliński Juliusz 51 Daga Bernard Dahlmann Heinrich 87, 89 Dahn Reinhard 202 Dalle Fritz 268, 415 Dallmann Paul 92 Dalz Stanislaw 95 Damaros Arthur 67 Damaros Gerhard von 261 Damaros Günther von 264 Dambeck 61 Dambek Józef 368, 369 Damrath Teofil 195 Danielski (Dankert), funkcjonariusz SA 217,224 Daniluk Jan 49, 108-110, 215, 216, 218, 221,233 Dannhäuser, leśniczy 296 Dargaczewski 181, 182 Darré Richard Walther 196, 231 Daszkiewicz Krystyna 132, 140 Datner Szymon 109, 173, 177, 179, 180 Dawicki Czesław 372 Dąbrowska Danuta 22, 32, 103, 378 Dąbrowski (Damrau) Alfons 67, 68, 167, 212,223 Dąbrowski Friedrich 268 478 Dąbrowski Roman 27 Deinhardt Wilhelm 265 Delius Rudolf 295 Dellina, funkcjonariusz policji 86 Dembek Anna 18, 38, 67, 194, 291, 297, 373,387,388 Demski Franciszek 139 Demski Ludwik 298 Depka Czesław 368-370 Deptulski Bruno 265, 408 Deresiewicz Janusz 14, 168, 199, 200, 231,241,358 Dering 124 Derwanz Reinhard 218,410 Derz Alfons ks. zob. Marschalkowski (Derz) Alfons Deschner Günther 112 Detter 297 Dettlaf Jan 139 Deutschmann Paul 61 Diamont, rodzina 256 Diamont Peisach (Paweł) 127, 252, 256 Dickmann Otto 61, 69 Dieckmann August 310 Diedrich 76 Dierfeld Edgar 254 Dierfeld
Hildegard 342 Dietrich Bruno 64, 211,413 Dingler Artur 268, 412 Dippe Carl 118 Dirksen Otto 88 Dirlewanger Oskar 113 Dittmer Johann 407 Długoborski Wacław 103 Długokęcki Wiesław 314, 358 Dmitrów Edmund 30, 362 Dobrik Karl 87 Dobroszycki Lucjan 22, 32, 103, 378 Dobrski Bolesław 72 Dohrau Eva 73 Dohrau Fritz 118, 266, 276, 300, 413 Dohrau Heine 68, 118, 119, 128, 166, 224 266,300,412 Domanek Waleska 139 Dombrowski Franz 414 Domer, żandarm 95 Domhags 52
Dominik Konstantyn bp 322 Domke Hugo 55, 62, 167,212 Domkowski, ekonom 136 Domröse Ernst 234 Domzig Siegfried 258 Donarscy, rodzina 150 Donarski Hubert 150 Donarski Jan 150, 298 Dowideit Mar 363 Dönhoff Marion 22, 236, 385 Draber Herbert 118, 220 Drama Heinrich 118 Dreczkowski Michał 141 Dreger Kurt 118, 221 Dreher, żandarm 94 Dreischner Sonia 383 Drewniak Bogusław 362 Drews Edmund 136, 140 Drews Fritz 265 Drews Paul 53, 107, 114, 115,218,219, 261,403 Drews Teofil 73 Drost Franziska 414 Drozdowska Ludwika 359 Drozdowska-Broering Izabela 172 Drwęcki Zygmunt 27, 81, 103, 107,325, 379 Drywa Bernhard 91 Drywa Danuta 110 Drywa Władysław 74 Drzewiecki Andrzej 37 Drzomior Stanisław 252 Duchkowitsch Wolfgang 349 Duda Leon 73 Dudek Hans 87, 89 Dulski Paul 414 Dunajewski Johann 407 Dunajski Franciszek 136 Durek Wojciech 328 Duve Franz 96 Dümmitz Lilli 193 Dünkelhaker 147 Dworaczek Kamil 325 Dworkowski Władysław (Walter Hofmann) 59, 362 Dyck Gerhard (Hermann) 118, 261 Dyck Jadwiga 87 Dyck Konrad 58 Dyhern (Düyhern), księgowy 136, 213 Dyli Erich Fritz 118, 122,219 Dziobek-Romański Jacek 47, 48 Eberecht Georg 179 Ebert Friedrich August 61 Eckart, dentysta 345 Eggert Bernard 73 Ehlert, żandarm 95, 96 Eichmann Adolf 173, 177 Elsner Irena 35, 105 Empel Hans 291 Empel Paul (Pawel) 316, 341 Engler Bruno 268, 406 Engler Gustav 91 Engler Irene 108 Engler Johann 72 Engler Otto 62, 64 Engler Walter 210 Engler Willi 414 Enkfer Paul 268 Epstein Catherine 191 Erdmenger Karl 264 Erull Bruno 340 Eschembach Otto 416 Eveld217 Evert Tadeusz 29 Ewa Waldemar 103, 118,219 Ewert Fritz 137, 213, 224 Exner
Hans Erich 350 Faber, nauczyciel 340 Fabian dr 339 Fabian Teresa 148 Fahrle Karl 265 Fajfer, członek Jagdkommando 378 Falinski Kunigunde 408 Falkowski Leon von 91 Fankidejscy, rodzina 292 Fankidejski 148 Fast Günther 115, 193 Fast Johann Wilhelm 53, 108, 114, 122, 127, 253,261,403 Fasthoff Wilhelm 112 Fehle (Fahle) Kurt 220 Feistner Max 210 479
Felchnerowski Marian ks. 226 Feldskowski 203 Feldt Georg 91 Felgenhauer Erich 135, 213 Feis Edwin 52 Felske Boleslaus 415 Felski Antoni 59 Fenske Adolf 409 Fentrohs Erich 266,414 Ferch, żandarm 98 Ferster, członek Selbstschutzu, leśniczy 118, 124, 298 Fesca Felix 296 Fetter Artur 87, 89 Fiediuninski Iwan 391 Fielitz Wilhelm 195 Fiellbrandt Walter Erich (Franz Filbrandt) 93, 384 Figgel Paul 167, 265 Figut, nauczyciel 342 Fijałkowski Zenon 323, 325, 327 Filcek Leo 413 Filip Krzysztof 266, 287, 300-372, 392 Fillbrandt Gustaw 409 Fischer, weterynarz 275 Fischer Richard 76, 77 Fleming Günther 347 Flick Johann 135,213,236 Fliesen Josef 264 Flottmann Helene 138, 392 Fopke Josef 72 Forker Ernst 58, 97, 149 Formella Albert 137, 145, 213 Formella Bernhard 265 Formella Charlotte 138, 233 Formella Gerhard 263 Forster Albert 15, 20, 21, 37, 47^19, 51, 53, 55, 56, 87, 126, 134, 159, 161-163, 165, 166,168, 169, 174, 175, 181, 207, 210, 238-240, 311, 321-325,333-335, 337, 343, 348, 351, 365, 385, 423, 427 Fotba Johann 410 Frank Felix 62, 100,214 Frank Hans 22, 180, 378 Frank Paul 74 Frankiewicz Bogdan 305, 311 Franz Kurt 60, 68, 211 480 Frasch Erwin 184, 268, 413 Freibe Willi 413 Freiböse Erna 340 Freiwald, funkcjonariusz Sipo 375 Frenz, okręgowy radca szkolny 336 Freude Hugo 411 Frick Wilhelm 161 Friedmann Arthur 118, 120, 212, 223 Friedmann Berthold 64, 118, 212, 223, 312,341 Friedmann Erich 118, 120, 212, 223 Friedmann Willi 118 Friedrich, leśniczy 297 Friedrich Viktor 264 Friese Walther 84, 257 Frise, członek NSDAP 211 Fritz Ernst 135, 141, 142, 213, 224, 392 Frosch Wilhelm 66, 67
Frost Benon 182 Frost Leon 405 Fuchs Hans Werner 100 Fuhrmann mjr 391 Gabig Jan 139 Gabriel, rektor 336 Gacka 130 Gaga Antonius 417 Gajda Michal 73 Gajewska Grażyna 131, 132 Galikowski Alois 408 Gall, nauczyciel 336 Gallner Clemens 218, 219 Gaius Henryk 336 Gałecka Maria 83 Gałęzowski Marek 15, 111 Gałkowski Piotr 102 Gambs Otto 83 Gamburg Wacław 252 Gardeng Georg 262 Gardzielewski Franciszek 406 Gardzielewski Jan 406 Gaschinski Alfons 405 Gast Max 268,408 Gast Otto 67, 118,219 Gast Willi 82 Gasztold Tadeusz 314 Gatz Ignatz 408
Gatza Annastasius 414 Gaykowski Bernard 407 Gąsiorowski Andrzej 15, 32, 34, 79-81, 110, 366-368, 370, 372, 376, 383 Gąsowska Leokadia 136 Gąsowski Czeslaw 136 Gänssler Ludwig 383 Gdański Jarosław W. 382 Gebert Ernst 87 Gehrke Adolf 52 Gehrke Kurt 52, 66, 412 Gehrmann Paul 136 Geidel Walter 93, 98 Geiss Imanuel 27 Gelbfisch 130 Geldon Walter 406 Gelschowski, członek Selbstschutzu 118 Geneza Izydor „Junak” 370, 371 Geńdreizig Kurt 340 Genke, rektor 336 Gentzle Alexander 87, 89 Genz, funkcjonariusz Schupo 86-88 Gerigk Anna 138 Gering Arthur Kurt 61 Gerlach Adelheid 340 Gerold Bernhard 414 Gerschewski 103 Gettner Alexander 198 Gibas Alois 415 G iełdoń Antoni 148 Gierowski Bolesław 96 Gierszewski Józef 368, 369 Gilla Max 410 Gindriszewski Frida 138 Girzyński Zbigniew 320-322, 326 Glaser Emil 118 Glaser Otto 118 Glashagen Hermann 118, 258, 259 Gleitz, sekretarz leśny 295 Glich Bruno 341 Gliniecki Bernard 407 Gliniecki Henryk 267 Gliniecki Johann 72 Glinkowski Mathias 415 Glińska 261 Gliński Ignacy 338 Gliński Mirosław 353 Globeck, funkcjonariusz SA 222 Glock, funkcjonariusz policji 89 Glodde, sekretarz policji 381 Głodny Marian 72 Głowienko Hans 262 Głodowska Katarzyna В. 132 Główczewski Alojzy 261 Gmitruk Janusz 22, 48, 102, 238, 304, 355,359 Gnat-Wieteska Zbigniew 201 Gniot Johannes 110 Goebbels Joseph 22,229, 244, 245, 365, 377, 378 Goetze Arnold ks. 327, 329 Gohr Edwin 118 Gohr Franz 410 Gohr Gustaw 391, 392 Gohr Herbert 34, 52, 62, 71, 103, 106, 127, 166, 208-210,219, 258 Gohr Willi 409 Golczewski Kazimierz 386, 387 Golombek Bernhard 72 Golms, właściciel sklepu 261 Golunski
Franz zob. Gołuński Franciszek Golunski Teophil 410 Gołębiewski Juliusz (Julius Golenhofen) 166,210,339, 340 Gołębiowski, nauczyciel 338 Gołębiowski Janusz 31 Gołuński Franciszek (Franz Golunski) 268,417 Gołuński Jan 139 Gomoli Erwin 340 Gordon (Godron) Waldemar 118, 262 Gornowitz Bruno 412 Gornowitz Władysław 407 Gorschewski, funkcjonariusz policji 88 Gort Piotr 225 Goszczurny Stanisław 35, 53, 60, 109, 121, 123 Gottfried Heinrich 340 Gottfried Johann 387 Gotthilf, sołtys 66 Gottschalk Alfred 76 Góra Władysław 31, 37, 173, 282 Góralczyk, woźnica 147 Górnowicz Hubert 351 481
Górny Justyna 120, 178 Górska Halina 36 Górski Antoni 366 Górski Grzegorz 164, 366 Görig, księgowy 53 Göring Hermann 161, 199, 238-240, 243, 294, 325 Götz Erich 203 Graber Herbert 221 Grabowski von, kpt. 39 Grabowski Michał 214 Grabowski Waldemar 243 Grabski Władysław 172 Gracz Feliks 150 Gradell, prezes Niemieckiego Towarzystwa Ogrodniczego 235 Graf, sędzia 99 Graff Maximilian R. 345 Grajeck, żandarm 94 Gralke, właścicielka sklepu 267 Grali Erich 211, 219, 225, 228, 261 Grali Ida 268, 405, 406 Grami Hermann 121, 345 Grams August 265, 266, 290, 312, 415 Gregorek Marian 14, 34, 108 Greiser Arthur 159, 161, 175, 322 Gremlin Agnes 346 Grenz Paul 256, 257 Gresens 54 Gretzinger Reinhold 87 Gringel Herbert 62, 99 Grochocka Anna 371 Grochocka Zofia 371 Grochocki Zygmunt 371 Grochowina Sylwia 22, 48, 104, 112, 121, 152,330,333-339, 348,385 Gronau Fritz 52 Gronau Herbert 61, 336, 339 Groscurth Helmuth 39 Groß Fritz 70 Großmann Erich 134, 140, 343, 344 Grot Elżbieta 152-154, 387 Groth, konrektor 336 Groth Andrzej 18, 61, 165, 324, 332 Grubbe Richard 157, 297, 298 Gruhin Ernst 70 Grunberger Richard 231, 246, 364 482 Grundmann 300, 410 Grunt Stanisław 73 Grunwald Elsa 138 Grübehl Rudolf 219 Grünberg Karol 237 Gründer Felix 411 Gründer Theodor 411 Grünwald Herbert 209, 217-219 Grycman Jan ks. 328, 329 Grzankowski Jan 62 Grzella Gracjan 407 Grzonna Franz 415 Gumińscy, rodzina 259 Gumiński Feliks 59, 249, 261 Gumkowski Janusz 109, 173, 177, 179, 180 Gustke Walther 82 Gut Pawel 305 Gutsch, żandarm 93, 97, 204, 390 Guttmann Paul ks. 327, 371 Guz Jan 295 Guz-Czubek Feliks 373 Guziński
Bernard 153 Guziński Jan 225 Gwizdalla Stanislaus 417 Haas Johannes 199 Haase Otto 242 Haberer 165 Habura Miłosz 32, 104 Hackert Teophil 268, 405 Hagemann Arthur 62, 72, 219, 257 Hagen, funkcjonariusz SS 381 Hahn, funkcjonariusz policji 86 Hahn Fritz 157,219,297 Hahn Oswald 62, 345 Halbleib Betty 341 Hale Christopher 32, 104 Halicka Maria 136 Halicki Krzysztof 37, 47, 48, 112, 113, 161, 162,314,338 Haller Józef 59, 189 Hallmann Paul 72 Halman Michal 149, 273 Halpern Leon 100 Hammerstein Walther 58 Hanert, rektor 336
Hannemann Erich Konrad 137, 138, 143-145,213 Hannemann Johannes 363 Happel 61 Harthun Erich 66, 266, 409 Hartke Helga 138, 139 Hartmann Ernst 62, 211 Hartun Leokadia 139 Hartwich Eva Maria 340 Harz, nadleśniczy 296 Hasbach Erwin 106, 290 Hasse Otto 59, 210, 212, 235, 345 Hasting Wilhelm 195 Haupt Otto Hermann 217,218 Hausbrandt Willi 118, 181, 189, 212 Hauser Przemysław 13, 27, 30, 33, 34, 106,237 Haushofer Klaus 28 Hausjell Fritz 349 Hausmann, komendant obozu jenieckiego 316 Häfner Oskar 248 Hänsel Otto 82, 85 Hecht Günther 101, 306, 354 Hecht Werner 86, 88, 89 Hehl Ulrich von 47, 104, 131, 132 Heiber Helmut 173 Heidebracht Peter 64, 209, 118 Heidebrecht Walter 264 Heidenreich Carl 250 Heidkamp, radca weterynaryjny 275 Heiligenstedt 365 Heinemann Isabel 120, 178, 192 Heininger 69 Heinrich Konrad 72 Heise, żandarm 96 Heise Kurt Reinhold 380 Heitsch Albert 71 Heize, żandarm 96 Held Leon 368 Heldt Bernard 259 Heldt Franz 118,219 Heldt Max 210 Helm, funkcjonariusz policji 87 Helman Socrate 132, 133 Heimchen, kucharka 218 Heimchen Arnold 59, 60, 339 Heimchen Kurt 59 Hempel, żandarm 380, 383 Henig Franciszek 146 Hennig Bruno 406 Henning Eduard 293 Herholz, funkcjonariusz SD 381 Herman, sołtys 64 Hermann Helmut 118 Herrmann Elisabeth 138 Herrmann Fritz 49, 111 Hertzberg Fritz von 38 Heyde Werner 132 Heydebreck Gerhard 62, 64 Heydrich Reinhard 101, 109, 112 Heyer Bruno 118, 166, 210, 252 Hęćka Stanislaw 261 Hildebrandt Richard 20, 21, 79, 81, 165, 176,215 Hilla Paul 417 Hillmann Walter 54, 55, 58, 94, 183, 209, 246, 247, 266, 299, 348,352, 362, 365 Himmler Heinrich 29, 69, 78, 79,
111, 112, 121, 132, 159-163, 168, 173, 174, 176, 193, 200, 215, 236, 243, 293, 306, 315, 336, 337, 379, 403, 423, 427 Hinklik Josef 417 Hintz Johan 411 Hinz Erwin 94, 118 Hinz Franciszek 327 Hinz Max 94 Hirth, żandarm 94 Hitler Adolf 25, 27-32, 34-37, 39, 47, 98, 100, 101, 111, 132, 133, 140, 163,229, 238, 319, 363, 364, 374, 377, 378 Hoche Alfred 131 Hockerup Hedwig 61 Hoepfner Josepha 340 Hoffman, strażnik więzienny 122 Hoffmann, członkini DAF 228 Hoffmann, mistrz murarski 416 Hoffmann Alois 62, 210 Hoffmann Emil 69 Hoffmann Fritz 64, 151,219 Hoffmann Gustaw 118, 219, 260 Hoffmann Jens 156, 157 Hoffmann Joachim 382 Hoffmann Otto 52, 217, 258 483
Hofmeyer Paul 93 Holc Stanislaw 147 Holfeld Willibald 64, 124, 346 Holtz Kasimir 72 Holtz Max 72 Holz Adolf 210 Holz Alfred 242 Holz Oskar 93, 118, 223 Holz Roman 73 Holz Rudolf 94, 223 Holzermann 198 Hoppe, rektor 336 Hoppe Romuald 366 Horst 259 Horstmann Aleksander 249 Hotzwinkel, członek Selbstschutzu 118 Höbel (Hoebel) Herman 234 Höpfner Walter 138, 213, 224 Hörchner, dowódca Jagdkommando 380 Hörnecke 69 Hrabar Roman 133, 142, 173, 229 Hulmann, żandarm 53 Hundsdorff Georg 417 Hunger Hubert 118, 182, 183 Huth Wilhelm 385 Hütt Ernst 61, 73 Idler Gottleb 198 Ihle Wilhelm 218 Ikel Erich 122 Ilgmann Magdalena 112 Ingrao Christian 109 Isendick Reinhold 58 Isermann Bernhard 39 Ivers Otto 221 Jablonski Albin 415 Jabłoński, nauczyciel 338 Jabłoński Julian 214, 228, 230 Jachlewski Jan 139 Jachmann Walter 57 Jacobson Bohdan 208 Jadrzejewski Franz 410 Jagodzińska Tekla 147 Jahn Max 408 Jahr Herbert 69 Jakob Eva 275 484 Jakubowski Stanisław 148 Jakusch Josef 412 Janca Alojzy 149 Janca Leokadia 151 Janca-Brzozowska Róża 345 Janicki Tadeusz 231 Janicki Władysław 186 Janikowski Franz 276, 408 Janiszewski Ludwik 177 Jankowski Josef 72 Jankowski Kazimierz 148 Jankowski Sigmund 405 Janowicz Zbigniew 48, 51, 79, 164, 215 Janowski St. 416 Jansen Bruno 94 Jansen Christian 111, 120, 215 Jarewski Johann 415 Jaroszewski Józef 371 Jaroszewski Zdzisław 131, 132 Jasińska Stefania 261 Jasiński Kazimierz 33, 157, 159, 178, 240 Jasnoch Franz 412 Jastrzębowski Wacław 14, 71, 191, 199, 227, 231, 234, 238, 242, 243, 271, 358 Jastrzębski Włodzimierz 14, 22, 26, 36, 37, 49, 51, 53, 73, 74, 78- 82, 99,
105-107, 109, 110, 112, 116, 121, 134, 140, 155, 160, 163, 164, 171, 176, 178, 180, 186, 190, 199, 200, 207, 208, 215, 237, 243, 244, 271, 304, 307, 313, 320, 326, 339, 340, 345, 351, 353, 366-369, 374, 375, 380, 384, 385 Jaszowski Tadeusz 81, 133, 368, 381, 384 Jażdżewski Leszek ks. 101 Jäckel Annemarie 138, 392 Jäckel Eberhard 28 Jednat Ernst 69, 222 Jedynakiewicz-Mróz Katarzyna 76 Jendernalik Franz 405 Jendrzejewski Artur 249 Jentz, żandarm 93 Jerschikowski Josef 415 Jeschke Franz 415 Jeschke Werner 228 Jesewski Johann 412 Jezierski, członek NSKK 227 Jezierski Zdzisław 343
Jędrzejewski Alojzy „Jawor” 374 Jędrzejewski Edward 18, 48, 51 Joachim Oswald 87 Jochem, sołtys 65 Jodkowska Brygida 104 Jodl Alfred 101 Johem Arthur 138 John Paul 73 Johst Erwin 51-54, 82,182,208, 230, 241, 327, 361 Jopek Katarzyna 425 Jordan Helga 137 Jork Otto (Max Yorck) 97, 184 Jörns Reinhold 58 Juppenlatz Friedrich 74 Jurga Tadeusz 37 Jutrowski Jan (Hans) 118, 119, 224 Jutrowski Klemens 118 Kaczmarek Ryszard 63, 171 Kaczorowski, pacjent 145 Kadereit Hans Günther 263 Kadereit Paul 263 Kaeber Paul 210 Kaeber Walter 210 Kafarski Stefan 72 Kahmann Wilhelm 66, 181 Kajuth Alois 410 Kajuth Johann 179, 265 Kaleta, nauczyciel 342 Kalinowski Józef 406 Kalinowski Witold 231, 246, 364 Kalinowski Zdzisław 191 Kaliński Dariusz 107, 142 Kalisch Erich 264 Kalkowski Bernard 146 Kalkowski Valentin 67, 178 Kallas Marian 16, 39, 82, 189, 235, 243, 314,327,367 Kałążny Jerzy 172 Kaminski Johannes 293, 405 Kaminski Paul 409 Kamińska-Maurugeon Magdalena 109 Kamiński 225 Kamiński, nauczyciel 338 Kamiński Józef 367 Kamiński Łukasz 325 Kampe Werner 238 Kaphanke Paul 94, 230 Karbowski Bernard 91 Kardas Mariusz 37 Kardasz Stanisław 320 Karhanek Paul ks. 329 Karpenkiel Ulrich Karl 65, 69, 106, 118, 212,219, 235,261,267 Karschnis Maria 345 Kaschubowski Franz 416 Kassner Erich 118 Kasten 203 Kaszubowska 149 Kaszubowska Salomea 139 Kaszubowski Alojzy 266, 406 Kaszubowski Edmund 266, 406 Katolo Artur Jerzy 133 Katzmann Fritz 79, 385 Kauffmann, rodzina 252 Kauffmann Jan 252 Kauffmann Peter 252 Kaufmann Karl 377 Kawiński Bruno 73 Kazimierczak Elżbieta 26, 191, 207 Kaźmierczak Jan 128 Kącka Katarzyna 22,
48, 348 Keill Kurt 217 Keiser Konrad 417 Keister, sołtys 66, 149 Keite Gustaw 118 Keite Karl 118 Keite Wilhelm 118 Keitel Wilhelm 101 Kempa Veronika 264 Kent Shirley zob. Budgor Shrula Kershaw Ian 12 Kersten Krystyna 175 Kerwien Else 138, 143 Kettel Maximilian 251 Kettler Lothar 255 Kettner, żandarm 58 Keyser Erich 350 Kędzierski Antoni 184 Kickel Ewald 118, 128, 168, 224, 297 Kiel Uwe 305, 307 Kielmann, żandarm 58 Kiełpińska Antonina 338 485
Kiester Paul 96 Kilian Alina 179, 334 Kindel Walter 108 Kippels Anton 112 Kirkiczenko Jerzy 208 Kirstein Max 217 Kitorski Alois 411 Kitowski Józef 59 Klaffka (Kaffka), żandarm 94 Klage, nauczyciel 341 Klagges, sekretarz policji 381 Klagges Dietrich 294 Klak Pelagia 345 Klamann Ludwig 408 Klaszewski Felix 72 Klatt, listonosz 74 Klatt Paul 122 Klatt Richard 62, 82, 88, 89, 166, 184, 185,210,212 Klawitter Bruno 414 Klawitter Kurt 414 Klein, rektor 336 Klein Alfons 412 Klein Bruno 411 Klein Karl 211 Klein Max 118,219 Klein Michael 411 Kießmann Christoph 172 Klima Ewa 320 Klingbeil Adolf 256 Klinkosz Bernard 179 Klitzki, żandarm 93 Kloss Franz 412 Kloss Michael 411 Kluge Günther von 36 Kluge Herman 273 Klukowski Franziska 409 Kluska, szewc 416 Kłaczków Jaroslaw 330 Kłomski 68 Kłos Alojzy 73 Kmak-Pamirska Aleksandra 325 Kneller Johannes 185, 186 Kniter Stanisław 146 Knobel Fritz 414 Knop Karl ks. 325 Knopp, przesiedleniec 195 486 Knopp Czesław 258, 352, 353, 355, 363 Knopp Friedrich 181 Knopp Otto 64, 118, 293 Knott Kurt 217 Knott Willi Friedrich 217 Knöbel Fritz 65, 287 Knuth Kurt 217 Knuth Willi 217, 218 Koch, funkcjonariusz SA 222 Koch Erich 49, 236 Kogel, funkcjonariusz SS 220 Kogelles Hildegard 138 Koks, funkcjonariusz Sipo 375 Kolberg Erich 96, 118, 223, 268, 406 Kolbiński Kazimierz 251 Kolecki Józef 73 Kollas Franciszek 73 Kołtunowski Konstantyn (Konstantin Koltunowski) 268, 408 Komers Łucja 139 Komorowski Anna 268, 413 Komorowski C. 411 Komorowski Krzysztof 368 Konecki G., szewc 417 Konkel, rodzina 313 Konkel Franz 181, 182, 267, 313 Konkel Gustaw 118 Konkel (Kunkel)
Kurtjr. 217 Konkel Otto Karl 66, 118, 125, 204, 220 223,261,263,264, 290 Konkel Wanda 181, 182 Kopicki Paul 265, 417 Kopicz Józef 136 Kopitzki Johann 411 Kopka Bogusław 24, 245 Kopowski Bernhard 417 Kops Kurt 219 Koralewski Peter Felix von 291 Koralewski-Hertzberg von, rodzina 291 Koralewski-Hertzberg Anina von 291 Korda Krzysztof 368 Korecki Andrzej 38, 53, 54, 112 Korn Emil 210 Korn Max 210 Komat Marek 30, 31 Korsetzki August 411 Korssenbrock von 203, 216
Kosater August 224 Koschnitzke Gustav 95 Kosecki Alojzy 62, 123, 185, 324, 328, 368,373,387, 391 Kosecki Ignacy 405 Kosecki Maksymilian 62 Kosecki Rafał 62, 123, 185, 324, 328, 368, 373,387,391 Kosecki (Kossberg) Władysław 343 Kosfeld Willi 61 Kosiarz Edmund 389, 391, 392 Kosidowski Franz 72 Kosikowski Josef 72 Kosiński Pawel 26 Koss Michał (Michael) 266,409 Kossowski Otto 407 Kothe Julius 350 Kotłowska Regina 17, 124, 182, 329, 342 Kotowski 130,217 Kotowski Anita 138 Kowalak Tadeusz 237 Kowalewski Antoni 296 Kowalewski Franciszek 149 Kowalewski Johann 416 Kowalkowski Józef 59 Kowalkowski Krzysztof 17, 18, 35, 37, 38, 59, 60, 64, 65, 67, 75, 123, 124, 171, 181, 183, 186, 190, 194, 234,267,287, 291, 296, 297, 300, 342, 353, 369, 371, 373 -375, 380, 387, 388, 390 Kowalski Ewald 93 Kowalski Władysław 73 Koziel Robert 72 Koziełł-Poklewski Zdzisław 255 Koziełło-Poklewski Bohdan 308 Koziow Marek 331 Kozłowska Maria 14, 34, 108 Kozłowski Wacław 11, 12 Köhler Ella 74,383 Köhler Franz 76 Kölzow Hans 112 König David 268 König Werner 202 Köpke Cuno 87, 89 Kötschau Willi 345, 346 Kraass, dowódca Jagdkommando 380 Kraczkiewicz Marian 208 Krajewski Błażej 102 Kramer, członek DAF 227 Kramm Wincenty 59, 61 Krammer, nauczycielka 342 Kraske Edwin 317 Krasuski Jerzy 27, 29, 240, 319 Krause Helmuth ks. 331, 332 Krause Julius 298 Krause Maximilian 96, 97, 118, 124, 125, 154, 185,221,298 Krause Paul 99, 230 Krause Reinhold 96, 150, 154, 212, 228, 267, 407 Krausnick Helmut 39 Krawczyk Maria 22,116 Krebs Kurt 87, 88 Kreft Bronisław 139 Kreft Johannes 62, 242 Kreft Max 69 Kreja Augustyn (Augustin)
268, 417 Kreja Leokadia 264 Krekeler Norbert 27 Kremin Georg 225, 302 Kremin Helmut 221,293 Kremin Willi 118, 221, 224, 225, 405 Krenski Michal 248, 316, 364 Krickel, członek Selbstschutzu 118 Krickhahn Karl 62, 210 Krieger, pielęgniarz 145 Kriegsheim Kurt von 256 Kries Eberhard 129 Krinke Gustaw 65 Kristhofen Max 269, 414 Krogoll Kurt 118, 167, 221 Krohn Gertruda 189, 267 Krohn Heinz Ewald 189, 267 Kroll Emil 34 Kroll Marie 340 Kromka, właścicielka sklepu 267 Kromka Stanisław 168 Kromp Dorota 155 Kronberg Erich 347 Krontaler 55 Kropidlowski Valentin zob. Kropidłowski Walentyn Kropidłowski Walentyn (Valentin Kropidlowski) 268, 415 487
Król Eugeniusz Cezary 22, 30, 378 Krösche Klaus 345 Krucht Johann zob. Krukwiński Jan Krujezki Paul 407 Krukwiński Jan (Johann Krucht) 55, 230 Krukwiński (Krucht) Klemens 52 Kruzynski Franz 418 Krüger Friedrich 137, 213 Krüger Karl 99 Krüger Wilhelm 57, 58, 123, 222 Krüth Ernst 85 Kryzan Stanislaw 136, 139 Kryzan Zbigniew 134, 139 Krzebietke Anna 345 Krzemiński, listonosz 392 Krzymański Czesław 261 Krzyżanowski Maciej Tadeusz 369, 370 Krzyżanowski Reginald ks. 71 Krzyżyńska Teresa 17, 86, 93, 153, 341, 352,353,368,374 Kuberski Franciszek 227 Kubicki Adolf 115, 127, 167,220 Kubicki Mateusz 14, 39, 53, 95, 108, 119, 123, 127, 129, 133-138, 158,217, 226, 252, 265, 279, 297, 324, 328, 344, 349, 377,421 Kubicki Walter 220 Kubkowski Maksymilian 405 Kucharczyk Grzegorz 25 Kucharski Gerard 140 Kuchenbecker Ernst 122 Kuchenbecker Joseph ks. 323 Kuchenbecker Paul 416 Kuchta Dominika 69 Kuchta Feliks 74 Kuchta H. 413 Kuchta Josef 409 Kuczyński Jürgen 238 Kukieł Leon 205 Kuklińska Soraya 113 Kukliński Józef 368 Kulikow Liubim Konstantynowicz 392 Kułakowski Tadeusz 26, 240, 322, 344 Kunert Andrzej Krzysztof 109 Kunesch, funkcjonariusz Gestapo 380 Kunkel Arnold 212, 220 Kunkel Bruno 289 488 Kunkel Günther 210, 212 Kunkel Karl 249 Kunze Alfred 210 Kupper Georg 82, 110 Kur Josef 72 Kur Tadeusz 112 Kuras Zbigniew 247, 250, 252, 254 Kurcz Zbigniew 163 Kurek Joanna 154 Kurek „Wileński”, „Wilewski” 373 Kurowski Franciszek 139 Kurz Johann (Kurt) 224, 297 Kusch Ernst Paul 118, 124, 128-130,219, 297 Kusch Hans 264 Kuschel Paul 84, 85, 103, 118, 219, 224, 262 Kusters-Bastian Helga 345 Kutowski
(Küter) 217, 218 Küchenbecker Ernst 219 Küchler Georg 36 Kühn Albert 233 Kühn Jerzy ks. 328, 329 Kühn Wilhelm 73,210 Küssner Hermann 137, 213 Küster Rudolf 61 Kwiatkowska-Dybaś Elżbieta 372 Kwiatkowski Henryk 185 Kwiatkowski Kazimierz 185 Kwiczor Alfons „Czarny”, „Jeremi” 369, 370,373 Kwiczor Bruno 415, 417 Kwiczor Franz 408 Kwiczora Jan 406 Kwieciński Wojciech 306 Lahousen Erwin 101 Lamanschek Boleslaus 72 Lampkowska (Lamke) Paulina 149 Landsberg Antonina 267 Lang Herbert 349 Lange, członek grupy partyzanckiej 367 Lange Adalbert 74 Lange Helena 371 Lange Kurt 95, 97, 118, 339 Lange Pawel 73 Langleist Walter Adolf 112
Laschke Peter 72 Lask Otto 118, 124 Laskowska Weronika 345 Laskowski (Lassoff) Bruno 241, 261 Laskowski Franz (Franciszek) 266, 413 Laskowski Josef 411 Lassoga Paul 138, 213, 217, 224 Laurnschat Marta 138 Laverrenz, funkcjonariusz policji 88, 89, 127 Leda Christian 413 Leder Witold 26, 191, 207 Leew 217 Lefeld, właściciel sklepu 416 Lego wiec Michał 146 Legowski, sołtys 64 Lehmann, funkcjonariusz policji 88 Lehmann Franz 257 Lehmann Max 217 Lehnar (Lehmann) Józef 62, 115 Lehnau Oskar Max 217 Lehrke, funkcjonariusz policji 88 Lehrke Albert 413 Lehrke Paul 412 Leister (Steiner) Adolf 94, 374 Leitner 122 Lemańczyk Józef zob. Lehnar (Lehmann) Józef Lemańska Felicja 371 Lemiesz Wiktor 315 Lemke Franciszek 94 Lemkin Rafał 102 Lemm Leonard 414 Lemp Elisabeth 138 Lenser Johann 224 Lenser Paul 224 Lenski Robert 73 Lenz Franciszek 73 Lepert Antoni 252 Lesikowski Stanislaw „Żołądek” 374 Lesnau Max 217 Leszczyński Franciszek 121 Leszczyński Kazimierz 109, 173, 177, 179, 180 Leuckel Friedrich 112 Leuschke, funkcjonariusz Sipo 381, 384 Lewandowska Liliana 229 Lewandowski Bernhard 265 Lewandowski, powiernik 264 Lewandowski Franz 263 Lewandowski Klemens 263, 265 Lewańczuk Augustyn 139 Lewicki Max 407 Lewkin lejtn. 373 Ley Aloys 96, 149 Leyer Hans Joachim 84, 109 Libischewski, członek Selbstschutzu 118 Lichtenberg Krystyna 171 Lichtenberg Marta 169 Licpra Paul 407 Liebert Erwin 210 Liebhart Stanisław 143 Liedtke Ernst 138, 145 Liedtke Helmuth 62, 210, 260 Liedtke Wilhelm 73 Lilia Joachim 49 Lindorfer, członek NSDAP 211 Link Mieczysław 252 Linke, członek NSV 230, 356 Lipkowski Bernard 66
Lippke Erhard 268, 408 Lis Jan 73, 124 Lischewski Herbert 264 Liss Józef 121 Littkeemann (Littkemann) Anna 138,213 Lohalm Uwe 191 Lommke 71 Longerich Peter 112 Look Ella 74 Lorede Armandis 317 Lorenz Heinz 114 Lorenz Werner 191 Lorenz Wiktor Adam ks. 329 Lortzing Albert 363 Löbsack Wilhelm 179, 365 Lölgen Jakob 84, 109 Löman Max 217 Lörke, funkcjonariusz SA 223 Löschmann Ignatz 411 Lötzke Otto 138, 213 Löwental Richard 258 Lubatz Konrad 268, 273,412 Lubawski Boleslaw 139 Lubecki Leon 368 489
Lubiński Leo 410 Lucas Richard C. 26, 30, 47, 160, 199, 284, 320, 322, 338, 348 Luhm 52 Lukoschatt, żandarm 93 Lumans Valdis О. 191, 192 Lupprian Erich 112 Luther Elsa 339 Lübeck Herman 268, 407 Lück Alfons 297, 298 Lüdtke Bernard 217 Łangowski Antoni 184 Łazarscy, rodzina 181 Łazarska Stefania 181 Łepek Ambroży 367 Łossowski Piotr 31 Łubowska 149 Łuczak Agnieszka 101, 103, 175 Łuczak Czesław 14, 75, 175, 191, 198, 225, 231, 244, 258, 260, 272, 279, 304, 305,308,309,385 Łukomski Grzegorz 140 Mabuthewski Jan 52 Machajewski Johan 413 Machaliński Zbigniew 214 Machcewicz Paweł 107 Maehler Albert 245 Machnikowski Leo 416 Madajczyk Czesław 13, 15, 47, 102, 133, 159, 173, 243, 244, 246, 282, 306-309, 323, 357, 358, 360, 361 Madajczyk Piotr 24, 69, 79, 129, 133, 142 Madoń-Mitzner Katarzyna 22, 116, 165, 180 Maercker Kurt von 265, 268, 411 Magnus Franz 340 Mahlke Jeanot 266, 410 Mahlke Johannes 266 Maier Karl 112 Maier Sepp 82 Majewska Helena 178 Majewski (Mayer), nauczyciel 341 Majewski Tadeusz 66, 291 Majkowski, nauczyciel 340 Majkowski Johann 407 490 Majohr Bruno 264 Maker Gustav 61,71 Maleszka Mateusz 177 Malende, nadleśniczy 295 Maletzki Stefan 415 Malinowski Stanisław 264 Mallmann Klaus-Michael 81, 83, 109 Malottke Franz von 82, 118, 124, 182, 189,210,211,219, 262 Malzahn Johan 411 Małolepsza Mieczysława 149 Mania Jan 183 Mansky, funkcjonariusz SS, zarządca majątku 219, 291 Mantel Peter 191 Manzak, notariusz 100 Mańkowski Antoni „Grom” 373 Mańkowski Johann 72 Marbach Albrecht 49, 111 Marchiewicz Zofia 139 Marchlewski Leonard ks. 321 Marczak Jan 117 Marczewski Jerzy 28
MarkNenna 138 Marschalkowski (Derz) Alphons ks. 325, 327, 329 Marszałkowska Anastazja 345 Martens 71 Marter Artur 60,210 Martyn Leonard 68 Marwedel Elisabeth 340 Marx, sędzia 99 Maschke Clemens 94, 390 Masiak Konstantyn 67, 68 Masse, członek NSDAP 211 Massela Gertruda 139 Massing Wolfgang 137, 213, 392 Masson, członek NSDAP, kierownik szkoły 198, 341 Maszlankowski Aleksander 265 Matea Alfons 73 Mateiski Dariusz 13, 160, 162, 163, 172, 227, 352 Materski Wojciech 32 Matheis Johann 340 Mathis Charlotte 340 Matthäus Jürgen 22, 29, 81, 83, 109
Matthies August 63, 170 Matthies Karl 61 Matusak Piotr 48, 355, 359 Matynia Józef 372 Mausch Helene 138 Mauschke Erich 97 May Eitelfriedrich 112 May Elfriede 342 Mayer Josef 122 Mayer Max 140, 217 Mazanowska Izabela 14, 15, 31, 34, 44, 110, 113, 116 Mazur Zbigniew 46, 98, 159, 194, 245, 295, 327, 354, 360 Mazurek Jerzy 102, 359 Mazurkiewicz Boleslaw 96 Mazurkiewicz Maciej Jan 78, 111 Mazurowska Pelagia 151 Mazurowski Stanislaw 298 Mącior-Majka Beata 160 Märker Kurt 204 McNamarra Terry 315 Mechliński Alwin 405 Meducki Stanislaw 239, 275, 305 Meersten Kurt 213 Megger Theophil 412 Meier Fritz 217 Meier Josef Anton (Herbert Meyer) 113, 115,273,403 Meinert Adam 118, 220, 242 Meisel, urzędnik 58 Meisohle Else 340 Meissner Blanka 156, 157 Meissner Magdalene 234 Meister Otto 65 Melcer Adam Melecki Johann 406, 407 Melzer Walter 384 Memmert Dietrich 345 Memmert Friedrich 55, 57 Menke Karl 122 Menzel Ilse 363 Mertins Ella 363 Metzner Fritz 137 Meyer Max 216 Meyerhoff 54 Meyer-Hetling Konrad 172 Męclewski Alojzy 35, 80-84, 106, НО, 122,370 Miąskowski Brunon 371 Michalak Stefan 371 Michalke Agnieszka 139 Miechlau Otto 56 Michnowski Alojzy 373 Mielczarski Stanisław 158, 160 Mielke Erich 138,210,213 Mielke Johannes 106, 212, 219, 228, 250 Mielke Karl 300 Miętki Jan „Wirski” 391 Miga Maksymilian 371 Mikielewicz Stanisław „Stach”, „Stasiek” 373 Mikowski T. 414 Mikuła, urzędnik pocztowy 76 Milczewski Zygmunt 11, 12 Milewski Józef 16-18, 35, 38, 53, 59, 60, 63-65, 70, 71, 74-77, 79, 85, 86, 93-95, 104, 123, 126, 130, 135, 140, 144, 152, 153, 156, 157, 159, 164, 165, 171, 174, 181, 185, 190,
192, 197, 198, 217, 225, 226, 228, 233-236, 240, 241, 244, 247-254, 256, 257, 259-261, 266, 287, 290-292, 294, 297, 300, 312, 314-317, 325, 327, 328, 331-334, 338, 340-342, 347, 348, 353-355, 359, 366-369, 371-375, 379, 382, 384, 387, 388,390-392 Milewski Ksawery 371 Milewski Stefan 16 Millbrandt Erich 118, 124 Miłosz Klemens 383 Minczykowska Katarzyna 28, 159, 164, 177,271,309, 324,336,366 Minuth Erwin 408 Mischklewitz Bernard 210 Misiakowa Małgorzata 338 Miszakow Michał 373 Miszewski Alojzy 139 Miszewski Stanisław 139 Miszkier S. „Radke” 374 Mitlewska Antonina 169 Мосек Heinz 112 Moczkau Ernst 82 Modrow Günther Ernst 33, 116 491
Modrzejewski Józef 73 Mokwa Stefan 154 Molendowski Leszek 320, 325 Moog Edgar 193 Moorhouse Roger 374 Morcinek Gustaw 25 Moritz Karl 410 Morkowski Janusz 37, 249 Moruch Johann 409 Moser Ernst 82 Moser Josef 254 Mosse George L. 29 Moś Wojciech 103 Mościcki Krzysztof 374 Mörsch, rektor 336 Mueller Walter 108 Mulczyński, właściciel sklepu 261 Muschinski August zob. Muszyński August Musielak Michal 131, 132 Musso, nauczyciel 340 Muszyński (Muschinski) August 408 Mühlhoff Romuald ks. 331 Mühlisch Otto 87, 89, 316, 390 Müller, dyrektor szkoły 340 Müller, funkcjonariusz policji 86 Müller, rodzina 291,292 Müller Emil 412 Müller Emst 92, 94, 257, 390 Müller Friedrich 100, 167 Müller Fritz, aptekarz 346 Müller Fritz, funkcjonariusz SS 82, 220 Müller Hermann 64, 66, 88 Müller Joachim 115 Müller Johann jr. 115, 220 Müller Mütle 67 Müller Olga 108 Müller Otto 64 Müller Paul 54, 55, 58, 77 Müller Reinhold 149, 168, 224 Müller Reinhold prof. 350 Müller von den Hägen Max 65,410 Müller-Bußdorf Karl 69 Münchau, rodzina 260 Münchau Fritz 247, 248 Münchau Georg 118 492 Münchau Horst Rüdiger 52, 118, 218, 219, 222, 224 Münchau Max 118,208, 219, 220, 247, 248,316,388 Münchgesang Theodor Georg 94 Münster Bernard 118 Müssner Hermann 213 Mygga Josef 408 Nabakowska Bogumiła 170 Nabakowski Franz 408 Nadolski Franz 413 Nadolski Konrad 311 Nagórscy, rodzina 253 Nagórski Czesław 253 Nagórski Jan 59 Narloch August 405 Nasierowski Tadeusz 131 Naujox (Neuyox, Neujox) Kurt 96, 149, 150 Nawacki Stefan 265 Nawrocki Stanisław 52, 79, 80, 84, 85 Neber, lekarz 141 Necel Augustyn 25 Nehring Josef 258 Neis Leopold
113, 216 Netkowska Anna 139 Netzei Kazimierz 342 Neubauer Ignacy 73 Neubauer Reinhold 417 Neubauer Willi 122, 224 Neufeldt, zarządca majątku 290 Neumann Albert 118, 124 Neumann Elle 340 Neumann Friedrich 28 Neumann Gustaw 262 Neumann Johann 73 Neumann Karl (Helmut) 97, 118, 219, 220 Neumann Kurt 122, 222 Neumann Rudolf 410 Neumann Walter 229 Neumann Werner 210 Neumann Willi 122,220 Newiger Kurt 59, 166, 191,210,214,339, 340 Niedzielski Jan 73 Niemeier 272
Niemiec Emil 37 Niemirowski Wieńczysław 98, 429 Nierzwicki Antoni 147 Nierzwicki Leon 150, 265 Niklas 61 Nitsch Clara 56 Nitsche Paul 132 Niwińska Halina 291, 355 Noch Marian 413 Noeske Franz 287 Noetzel (Nötzel) Otto 356 Noga Josef 411 Noga Maria 371 Noga Marian 371 Norden, funkcjonariusz Sipo 370 Norek Kazimierz 139 Normann Axel 61, 256 Noszczak Bartłomiej 321, 323 Nottmeier Wilhelm 67, 88, 104 Notzinski Klara 408 Nowak Franciszek 52, 258 Nowakowski Max 72 Nötzel Bruno Willi 118, 212, 221 Nötzel Max 118, 181, 190, 220 Nürnberg Julius 265 Obracht-Prondzyński Cezary 156 Ochs Johann Heinrich 54, 58 Odya Artur 265 Odya Julian 312 Odyniec Wacław 16, 34, 38, 118, 123, 140, 145, 158-160, 162, 174, 180, 181,217, 249, 250, 338 Oehlschläger 73 Ogłoza Emil 50, 103, 105, 159, 161, 162, 164, 165, 336, 344 Oldenburg Walter 86, 88 Olesiak Józef 362 Olstowski Przemysław 26, 331 Olszewski Edmund 72 Olszewski Feliks 139 Olszyńska Stanisława 73 Oltrock Bruno 66, 268, 412 Ombeck Heinrich 410 Onuszeit Max 82 Opel (Oppel), komendant więzienia 122 Oppermann, funkcjonariusz SA 222 Ordon Leon 129 Orłowski Hubert 159, 175 Orski Marek 199, 231, 238, 263, 314, 353 Ortscheit Anita 138 Osiński Seweryn 33, 34, 103, 207 Osnowski August 72 Osowski Edwin 148 Osowski Jan 148 Osowski Johann 407 Ossowski Albin 371 Ossowski Bruno 268 Ossowski Edmund 366 Ossowski Feliks 139 Ossowski Konrad 407 Ossowski Valerian 416 Ossowski Wilhelm 405 Ostrowski Alois 406 Osygus, żandarm 95 Osysko Edmund 157 Otlewski (Otto) Brunon 82 Otter Käthe 74 Otto 323 Otto Emil 118 Pacek Jan 149 Paech Fritz 210 Paech Max 34, 272 Pahl
Albert Reinhold ks. 332 Pajewski Janusz 28 Pakmur Józef 130 Paleske von, rodzina 297 Paleske Erik von 257 Palkowski Karl 340 Paluch Feliks 144 Pałubicki Konrad 298 Pankowicz Andrzej 30 Papke, wlasowiec 381 Papke Josef 90 Partyka Antoni 298 Paschek Franz 268, 409 Pastwa, pielęgniarz 137 Pastwa Leon 73 Paszkot-Zgaga Aga 22, 236, 385 Pater, rodzina 150 Pater, żandarm 93 Paters Clara 340 Patzer Hermann 411 493
Patzer Johannes 127 Paulsen Karl Heinz 112 Pawlicki Artur 231 Pawlow, dowódca grupy partyzanckiej 373 Pawlowska Iwona 332 Pawlowska Monika 338 Pawlowski 203 Pech Bruno 177 Река Marian 139 Penner Hermann 291 Pestka-Garnyszowa Małgorzata 65, 328, 329, 342,390,391 Pestke Gerhard 62, 106, 210, 242 Pestke Kurt 210 Pestke Paul 210 Peter Oskar 93 Peters Willi 87, 89 Petrie, nadleśniczy 296 Petzell, żandarm 97 Petzke Franz 122, 224 Pfau Otto 66 Pfeiffer Hans 227 Piaskowski Franciszek 139 Piątek Benedykt 73 Piel Helmut 272 Pielecki Albin 391 Pielecki Anton 267 Piening Marga 339 Pieńkowska-Wiederkehr Patrycja 36 Pieper Hans 60, 222, 227 Pierzynowska Gertruda 95, 114, 124, 317, 324,388 Pietrewicz Aleksandra 101, 103, 175 Pietsch Maria 137, 143, 213, 392 Pikewitz Franz 56 Pilichowski Czesław 47, 111, 178 PilkanAnne 138 Pillar Artur 369 Pillar Jan 59 Piłsudski Józef 35 Pinkler Hugo 340 Pinschke August 405 Pinschke Józef (Josef) 268, 405 Piór Franciszek 150 Piór Max 415 „Piotr”, „Janek-Tadek” 373 Piotrowski Bruno 413 494 Piotrowski Michael 407 Piotrowski Stanisław 378 Piotrzkowski Leonhard 409 Pipkę, funkcjonariusz SS 221 Pisarkiewicz Mirosław 12 Piskorska Helena 336 Pius XII (Eugenio Pacelli) 324 Plasse 271,272 Plehn Joachim von 114, 115,403 Plehn Johann Gottfried von 113, 114, 124, 128, 129, 204, 219, 222, 289, 403 Plehn Julius von 114, 289, 290 Plehn von, rodzina 129, 289, 387 Plęs Łukasz 304 Pliszka Piotr 129 Płoski Stanisław 22, 32, 103, 378 PochertKurt 65, 105, 118 Pochert Siegfried 264 Poddig Rudolf 218, 219 Podgóreczny Marian 53, 123, 217, 345 Podlewski Jan 367 Podoski Kazimierz
16, 34, 38, 118, 123, 140, 145, 159, 162, 174, 180, 181,217, 249,250, 338 Pohle Werner 96 Polakowski Józef 139 Pollack Juliusz 315 Polsfuß Dora 339 Pomming Gerhard 38 Poniatowski Juliusz 290 Ponschek Johann 417 Poppe Günther 112 Porasik Franz 410 Pospieszalski Karol Marian 105 Potocka Zofia 362 Potocki Stanisław 44 Prabuzki T. 412 Prali, sołtys 65 Prekop Alojzy 147 Preuss Paul ks. 325 Preuß Ulrich 350 Pruszkowski (Preuss) Jan 260, 261 Pruszkowski (Preuss) Stefan 88, 260 Pryłowska Maria 362 Przegiętka Marcin 36, 113, 121, 200 Przerwa Henryk 37 Przybyła Stanisław 312
Przygocki Jan 224 Przywuska Aniela 66, 260, 289, 290, 342 Pulutkowski Antoni 148 Purzel Heinz 346 Puttkammer Luzian 410 Puttrich Wilhelm Oswin Theodor 296 Putzer Erich 118, 273 Pyschora Franz 411 Queck Ferdinand 264 Queck Hermann 118, 220 Queck Philipp 118, 220 Raatz, radca sądowy 99 Rabien Franz 90 Rachel Reinhold 347 Radbert 235 Radka Dorota 139 Radomski Bernard 73 Radowski Hans 235 Radtke Alojzy 139 Radtke Jan 73 Raduńscy, rodzina 220 Radwanz (Redwanz), kierowniczka poczty 74 Radziwończyk Kazimierz 30 Rahn Frieda 108 Rajkowski Ludwik 167, 298 Rajnazek Władysław 407 Rak Krzysztof 31 Ramme Alwin 104, 109 Rann 124 Ranser Emma 198 Rapicki 151 Rappard Fritz Georg 389 Rappel Bruno 97 Rasch Horst 110,218 Raszeja Stefan 369 Ratkowski Leo 410 Ratzel Friedrich 28 Ratzke Ada 340 Rauhe Paul 67 Raun, członek Selbstschutzu 118 Rauner, członek NSDAP 209 Rączkowska Jadwiga 230 Rebien Kurt zob. Rybikowski (Rebien) Kurt Rebischke, nauczyciel 340 Reckner Richard 86-89 Redemacher Leo 340 Redepenning-Bresnow Julius 67, 222 Redwanz Bruno 406 Redziński Józef 148 Reek Hugo 413 Regber (Regler) 86, 88 Regliński Hubert 376 Rehse Hilde 138 Reiche Kurt Wilhelm 73 Reichel (Reichert) Karl 93 Reinecke Erich 100 Reinecke Hermann 315 Reischell, żandarm 93 Reiske Anna 108 Reiske, funkcjonariusz SS 217 Reiske Paul 100 Rejski 59 Rekowski Lucjan 72 Rekowski Seweryn 268 Remba, pielęgniarz 145 Resch Johann 413 Resmer Johann 264 Reszczyńska Małgorzata 139 Reszczyński Jan 74 Reszka Jan 121 Reuschel Wladislaus 417 Reutlinger Alexander 257 Rezmer, funkcjonariusz SA 224 Rezmer Joanna 146 Rezmer Waldemar 105, 106
Ribak Max 407 Ribbentrop Joachim von 101 Richardt Willi 56 Richert Johann 72 Riegel Otto 93, 98 Riemann Franz 74 Rilling Gustav 340 Rink, pielęgniarka 138 Rintelen Ernst 258 Robaczewski (Rabe), nauczyciel 343 Roch, funkcjonariusz SA 224 Roch, żandarm 95 Roch Adolf 115, 264 Roehrer Karl 370 Roelle Edmund 362 Roeski Władysław 73 495
Rogowski Alois 410 Rogowski Robert 416 Rogucki Paweł 73 Rohde Otto 118, 119, 220 Rohde Robert 409 Rohde Zygmunt 11, 12 Rohman Franz 138, 213 Rohrbeck 61,274 Rokossowski Konstanty 391 Rokowski Walter 266,416 Rolbiecki Wiktor 293 Roli Johannes 210, 242 Roli Paul 62,210 Roloff Fritz 53, 88, 89, 127, 233, 252 Romaniuk Marek 164 Rompa Konstantin 407 Ropelewski Andrzej 302 Rose Fritz 89 Rosenbauer Julius 95, 242, 292 Rosenbaum Otto 97, 128 Rosenberg Alfred 22, 29 Roskwitalski Josef 91 Rosner Heinz 167 Rossecki Josef 405 Rossino Alexander B. 36 Rostowski Bernard 73 Roth Markus 91 Rouschkowski Felix 415 Różalski Peter 412 Rozkwitalska Ludwika 338 Roznau Hans 324 Röder Helmut 259 Röhrig Fritz 414 Rominger 75 Röschel, prokurator 100 Rudawski Bogumił 199 Ruge Wilhelm 94, 95 Ruhe Alfred 118 Runte Paul 339 Rusak Stanisław 315 Rusch Elisabeth 138 Rusin Sylwester (Silvester Rossel) 66, 149, 298 Rusiński Władysław 63, 304, 307-309 Ruthe Hans 316 Rutkovski (Rutkowski) 294 Rutkowski Bruno 268, 407 496 Rutowska Maria 159 Rux Carl Heinz 379 Rückert Klara 138, 143, 392 Rybandt Józef 139 Rybikowski (Rebien) Kurt 135, 136, 145 213 Rychert Izabela 32, 314 Rymas Artur 73 Ryszka Franciszek 239, 305 Rzepniewski Andrzej 37 Sachse 272, 294 Sadowski Felix 414 Sadowski Jan 406 Sadowski Sławomir 36 Saganowska Antonina 338 Sahla Richard von 38, 39, 53 Sakson Andrzej 175 Saladt Jan 374 Salamon Dariusz 107 Sali Willi 407 Samerski Stefan 15, 325, 329 Samorski Wladislaus 72 Samrau Paul Albert 39, 135,201, 217, 219, 224,292, 294 Sandner Peter 134 Sanecki Franz 411 Sarnowski (Krüger), funkcjonariusz SA 122, 224
Sarnowski (Sander) Viktor 82, 83 Sass Walter 53, 86-89, 252 „Sasza”, „Staszko”, dowódca grupy partyzanckiej 370, 373 Sauerwein Gottlieb 92 Sawa-Borysławski Włodzimierz 367 Sawicki Jerzy 27, 30, 31, 36, 101,238 Sawicki Jerzy Wawrzyniec 15, 177, 236, 325,386 Sbrzezny Friedrich 272 Schacht Hans 300 Schadewaldt Hans 107 Schaefer 258 Schalkowski Johann 412 Schamion Wladislaus 72 Scharafin Paul 414 Scharf Norbert 113, 116, 156,216 Scharmach, stolarz 416
Scharmach Johann 89, 408 Schaufler Hans 389 Schawitzky Willi 93 Schäfer Hans 57, 58 Schäfer Johannes 110 Schäfer Wladislaus 267, 413 Schäffer, żandarm 96 Schäffer Otto 210,217,218 Scheer Herbert 99 Scheffler (Scheffner) Erwin 138 Scheffler Wolfgang 191 Schellenberg Walter Friedrich 80 Schenk Dieter 15, 37, 48, 53, 79, 83, 101, 107, 109, 110, 116, 117, 121, 125, 140, 155, 161, 163, 165, 175, 177, 179, 181, 227, 229, 234, 236, 238, 239, 321, 324, 334, 337, 344, 348, 360, 385, 386 Schenk Irene 138 Schenzei Leopold 16, 20, 34, 38, 64, 66, 106, 108, 172, 194, 197, 208-211,214, 220, 235, 249, 252, 253, 255, 260-262, 291, 302, 332, 339, 340, 347, 348, 356, 379,386,387,389,391 Scheppke Herbert 57, 58 Schewe Paul 416 Schewettling (Schweitling) Berta 138, 213 Schich Walentyn 73 Schicks (Schiek) Christian Robert 53, 136, 217,219 Schikorr, rektor 336 Schiling Felix 412 Schiling Johann 138 Schilla (Schillar) 86 Schimansky (Siemens) Waldemar 135, 142, 143, 233, 392 Schimansky Willi 264 Schippling Emil 263, 264 Schlag Heinrich 65, 273 Schliepp Kasimir ks. 323 Schlossowski Ignatz 411 Schlottke, weterynarz 275 Schmaglowski Erwin 66 Schmandtke Wilhelm 61, 70, 90 Schmeideberg Franz 76, 383 Schmerlin, żandarm 96 Schmid Bernard 350 Schmidt Gustaw 311 Schmidt Hans Arnold 135, 137, 142, 143, 145,213,224, 292 Schmidt Johann 339 Schnaase Helene 340 Schneider, żandarm 95 Schneider Hermann 264 Schnug Christian 179 Scholz, funkcjonariusz Schupo 87 Scholz Matthias 52, 61 Schoof Johann 248 Schoske Johannes 415 Schönfeld Ewald 118, 124, 221 Schönfeld Friedrich 118, 221 Schönfeld Werner 118, 219, 221
Schöning Kurt 64, 211 Schöwe Helmut 414 Schöwe Karl 409 Schramke Bernard 138 Schreck Gustaw 96 Schreiber Erwin 96, 97 Schröder, dowódca Jagdkommando 380 Schröder, żandarm 58 Schröder Anna 345 Schröder Anton 415 Schröder Arthur 311 Schröder Arthur jr. 115, 119, 220, 222, 297 Schröder Georg 76 Schtige, bracia 221 Schtige Adolf 221,224 Schubert, pastor 34, 35 Schubert, żandarm 92 Schuckmann (Schlugmann) Georg Karl 380-382 Schuldech, nauczyciel 339 Schultze Horst ks. 332 Schulz, nauczyciel 341 Schulz, volksdeutsch 201 Schulz Edward 164 Schulz Gertrud 74 Schulz Heinrich 75 Schulz Helmut 103, 118, 210, 226, 227 Schulz Hermann 210, 261 Schulz Johann 406 Schulz Johannes ks. 329 Schulz Maciej 33, 116 Schulz Max 268, 411 Schulz Oswald 82, 85 497
Schulz Paul, piekarz 406 Schulz Paul, szef maszynowni 138, 236 Schulz Stanislaus 413 Schulz Ulrich 222,211 Schuster 365 Schütt, dowódca sztabu 218 Schütt Walter ks. 323 Schütz Edmund 342 Schütz Erich 67 Schütz Paul 249 Szwalba Józef ks. Schwalinski Walerian zob. Szwaliński Walerian Schwamberger Nikolaus 138 Schwartz Herbert 412 Schwarz, sołtys 64 Schwarz Alex 414 Schwarz Emma 416 Schwarz Erwin 92, 97, 184, 185, 221 Schwarz Frieda 205 Schwarz Friedrich 53, 88, 210 Schwarz Herbert 118, 220 Schwarz Karl 413 Schwedkowski Peter 405 Schwenker Arthur 138, 224, 234 Schwerzel Rudolf 69 Schwoch Theo 210 Schwonke Gerhard 409 Schwunke Kurt 118, 182, 183 Schwürtz Franz 73 Seeber Eva 305 Seel, zarządca majątku 125, 290 Seidel Bernhard 262 Seifert Gotthard 254 Seiferth William 62 Selmer, funkcjonariusz Jagdkommando 381 Semków Piotr 24, 44, 81, 82, 99, 107, 110, 132, 142, 143, 154, 174, 176, 233, 331, 386 Semrad Bernd 349 Senft Juliusz 255 Senkbeil Richard 378 Sentowski Bruno 411 Serkowski Bernhard 414 Sewel Georg 138 Shorter Edward 131, 133 498 Siebiert Franz (Fritz) 137, 142, 143, 145, 213,214, 236 Sieg, sekretarz starostwa 55 Sieg Alfred, funkcjonariusz policji 87, 89 Sieg Alfred, leśniczy 105, 106, 219, 297 Siegfried, funkcjonariusz SS 182 Siegmüller Teofil 413 Siek Magdalena 126 Siemens Waldemar zob. Schimansky (Siemens) Waldemar Sieviert, rodzina 253 Sieviert Egon Walter 52, 53, 84, 103, 115, 116, 210, 220, 227, 236, 252-254, 403 Sieviert Günther 118, 220, 236, 253, 254, 346 Sikora Margarette 264 Sikora Mirosław 70, 166, 193, 199, 200, 202, 227, 294 Simon Herbert 95, 118, 124 Simon
Ksawery 144, 145 Singer, członek Selbstschutzu 118 Sintek Johan 415 Sippach Kurt 56, 57 Skalski Dariusz 37 Skoczek Tadeusz 201 Skolimowska Dorota 66 Skorzyński Józef 31 Skowroński Jarosław 112 Skóra Wojciech 190, 351 Skrzypczak Michał 146 Skrzypek Wilhelm 413 Skulski „Paweł” 373 Śliwiński Jozef 416 Słomiński Franciszek 165 Słomski Tadeusz „Trepek”, „Tom” 373 Smelser Ronald 191 Smukała Józef 121 Smużyński Antoni 371 Sobczak Janusz 173, 191 Sobczak Ryszard 76, 321, 323, 366, 374 Sobczakówna Ludwika 139 Sobecki Ignatz 72 Sobociński Andrzej 16, 34, 38, 118, 123, 140, 145, 159, 162, 174, 180, 181,217 249,250, 338 Sobotta Franz 72 Sokołowski 181
Solumsen, funkcjonariusz SA 223 Sołga Henryk 111 Sorau, rektor 336 Söhn Hans in Spankowski Herbert 412 Spankowski Otto 407 Spanner Rudolf 142 Spett, leśnik 157 Spett, żandarm 95 Spiczak-Brzezinski Karol 168, 169 Spiet jr., funkcjonariusz SS 220, 221 Splett Carl Maria bp. 324-326, 331 Splitter (Spitter) Ulrich 297 Spoerer Mark 304, 305, 308 Sprengel Franciszek 73 Sprotte Wilhelm 58 Sroka Bronislawa 139 Stachewski Josef 408 Stachulski Janusz 18, 37, 38, 67, 93, 105, 114, 150, 194, 226, 234, 255, 256, 259, 287, 291,295-297, 298, 329, 332, 342, 370-373,380,387,388, 391 Stahn Ernst 87, 89 Stalin Józef 315, 373 Stängel Heinrich 417 Stankowiak Leon 73 Stankowski Witold 107, 108, 197, 208, 385,386 Starke 193 Starloch Josef 405 Starzyński Wladyslaw 139 Stasiak Władysława 338 Stawitzki Teofil 413 Stawszinski Wladislaus 72 Stażewski Marek 26 Steege Erwin 62, 214, 220 Steege Hermann 118, 119, 200, 201, 218, 220, 272, 388 Steege Kurt 210 Steege Willi 65, 118,220 Steigmann-Gall Richard 29 Steinborn Arthur zob. Steinborn Emil Steinborn Emil 118, 186,219, 298 Steiner Felix 389 Steiniger Gustaw 268, 405, 406 Steinke Fritz 210 Stemke August 149, 273 Stenzel Anna 265 Stenzel Elisabeth 264 Stenzel Eugen 265 Stenzel Leopold 331 Stenzel Lothar 84 Stenzel Udo 84, 115, 127, 129, 220, 292, 403 Stephan Walther 350 Stępko Małgorzata 46 Steppat Georg Johann 248, 262 Stepphun Franz 73 Steyer Donald 15, 47, 54, 111, 161, 237 Steyer Krzysztof 15, 366, 368, 370, 372 Stodulski Sławomir 26, 160, 199, 284, 320 Stoffels Josef ks. 329 Stole Leon 105, 127 Stoliński Zygmunt 237 Stoltman Franciszek 148 Stopa
Damian 148 Stoppa Leokadie 414 Stosik Peter 72 Stoyke Klaus 118, 124, 129, 289 Strauss Georg 73 Strauss Gustaw 53, 103, 114, 118, 136, 220, 260, 261 Strauss (Strauß) Helmut 118, 219 Strauß Heinz 242 Strehlau Leon 66, 147, 148 Strobl Josef, funkcjonariusz SD 381 Strödel Kurt 90 Strutz Georg 94 Strüwing Ludwig 86-88 Stryjkowski Krzysztof 162 Stryszyk Ignacy ks. 328 Stubinski Franz 72 Stubinski Michael 72 Stubiński Józef 74 Stümke Erich 86, 88 Suchomska Rozalia 409 Sudziński Ryszard 26, 33, 99, 102, 173, 237,314, 320, 323,334 Sulewski Marian 409 Sulewski Piotr 347 Sulkowski Marie von 74 Süss, komendant obozu jenieckiego 315 Süßmilch Erna 228, 300 Süßmilch Kurt 300 499
Swierdłow (Swiedłow), lekarz 139 Swiontek (Brischinski, Brzeziński) Paul von 94 Sykutera Waleria 151 Syring Enrico 191 Szalewski Jan „Soból” 374, 375 Szalkowski Andrzej 102 Szapański Bernard „Broda” 373 Szarmach Edmund 139 Szarmach Franciszek 362 Szarmach Mariusz 389 Szarota Tomasz 32, 156, 357, 359, 360 Szczepańczyk Czesław 275 Szczepański Maksymilian 148 Szczepiński Józef 170 Szczerbicki Emilian 296 Szczęsny Bernard 371 Szczygielski Jan 268 Szefer Andrzej 104 Szelezińska Hanna 338 Szeleziński Brunon 338 Szeliga Michalina 147 Sziling Jan 14, 16, 28, 33, 36, 37, 47^19, 51,53-55,72, 82, 99, 101, 102, 110, 112, 126, 134, 140, 157, 159-166, 171, 173, 177, 178, 208, 209, 239, 240, 243, 244, 255, 271, 304, 309, 311, 320, 322-325, 328, 329, 334-336, 340, 348, 353, 359, 366-368, 375, 380,384 Szklarski Andrzej 248, 253, 254, 257 Szlachcikowski Konrad 66, 407 Szlachta Marta 230 Szlagowski Bernard 139 Szmagliński Jan 66 Szmagliński Franciszek 249 Szmulta Józef 148 Szopińscy, rodzina 152 Szopiński Bolesław 152 Szramka Jan 139 Szubarczyk Piotr 18, 32, 51, 60, 190, 323, 345, 389 Szulist Władysław 323, 329 Szumacher Helena 151 Szumacher Weronika 151 Szurgot-Prus Ewelina 131 Szwalba Józef ks. 327 500 Szwaliński (Schwalinski) Walerian 268 409 Szwentnerowa Krystyna 135, 139, 143, 344 Szwoch Ryszard 18, 25, 38, 53, 54, 60, 117, 118, 157, 252, 256, 371, 374 Szyfelbein 376 Szykowna Felicja 371 Szymański, pacjent 145 Szymański Hieronim 374 Szymański Sebastian 112 Szymański Zachariasz 374 Szymczak Józef 338 Szynalewscy, rodzina 267 Śliwiński Błażej 18,48 Ślizewski, nauczyciel 338 Świeczkowski
Józef 139 Talaska (Talaśka) Stanislaw 221 Tanaś Zygmunt 376 Tank Erwin 112 Tanzmann Helmut 81 Taube Alfred 296 Taubert Siegfried 377 Tauszyńska Anna Danuta 28 Tawa, członek Selbstschutzu 118 Teichert Max 88 Telbein, funkcjonariusz SA 222 Telewski 97 Temp Erich 67, 94, 118, 179, 219 Temp Hugo 224, 293 TernonYves 132, 133 Teschkau Kurt 375 Tessmann Willi 118, 220 Teszkowski (Teschke) 83 Tetz Herbert 87 Teuffel Herbert 83 Thal Otto 74 Thalwitzer Erica 340 Thiel Ursula 138 Thiel Wilhelm, portier 138 Thiel Wilhelm, żandarm 97 Thomczik Frithjof 210, 234, 340 Thrun Józef 96 Tialowski Josef 268, 417 Tiedke Fritz 273
Tiedtke Anna 138, 213 Tiega, sołtys 67 Tighart Arthur 221 Timroth Nikolai 197 Tinz Antoni 297 Tlisik Marta 409 Tocha Johann 406 Todtleben Arthur 118,219 Tomala Mieczysław 22, 32, 103, 378 Tomasik Johannes ks. 329 Tomberg Herbert 347 Tomczak Maria 132 Tomkiewicz Monika 142, 143, 154, 177 Tooze Adam 231 Topel Fritz 300, 405 Topolewski Franz 407 Trachtenberg Daniel 263 Trachtenberg Erna 263 Trepto Jerzy 36 Trieloff 416 Tritzkowski Jan 406 Trocha Alois 72 Trocha, pielęgniarz 136 Trossowski Fritz 266, 407 Tröger Rudolf 80, 81, 109 Trunn Franz 96, 150 TruschkeAnna 138 Truszkowski Alfons 148 Tryba Johann 72 Trzeciakowski Lech 25 Trzeciakowski Wiesław 37 Tubajski Johann 265 Tuchel Georg 64 Tuchel Willi 82 Tuchler, żandarm 97 Tucholska Kamila 59 Tuchtenhagen Erich 210 Turowski Stefan 237 Turski Piotr 131 Tuz Michał 37 Tycner Janusz 15,48, 79, 101, 161, 175, 234, 238, 321 Tycner Wanda 15,48, 79, 101, 161, 175, 234, 238,321 Tylen, dowódca Jagdkommando 380 TyIza Monika 351 Tysarczyk Franciszek 293 Tyszak Eberhard 186 Tytka Hans 273 Uhlenberg, rektor 336 Ukleja Klemens 125 Ulmer Hermann 64, 272, 289,292 Ulrich Oskar 62, 73, 115, 123,170,211, 220, 222, 224, 241,264 Unger Julius 416 Unrug Jerzy 251 Urban Helena 405 Urban Josef 415 Urban Łucja 228 Urban Władysław 93 Uzarczyk Kamila 132 Uzarska, członkini NSV 230 Varwig Ursula 341 Venediger Günther 81 Vert Willi 228 Vick Karl 63, 170 Vogtmann Werner Adolf 58, 61,242 Vormann, sekretarz leśny 295,298 Voss (Foss, Foos) Walter 97, 118 Voß Hans 99 Vögel Karl 87, 89 Völkner Herbert 53, 233, 344 Wachowski Teodor 151 Wagner Eduard 314 Wagner Herman
350 Walaszkowski Jan 147 Walczak Marian 90, 334—338, 354, 358 Waliński Stanisław 74 Walkusz Jan 320, 376 Wallner Otto Emil 99 Walter Emil 210 Waluk Kazimierz „Bystrooki”, „Waśka”, „Czarny” 373 Wałaszewski Jan 366, 371 Wambier Erich 34, 96 Wandowski Johann 417 Wandt Christian 415 Warczak Feliks „Ignac”, „Beck” 370, 373, 374 Wardemann Wilhelm 112 Wardyn Irena 313 501
Wardzyńska Maria 31, 32, 81, 83, 102, 109, 110, 175-179, 182, 183, 185, 186, 204 Warkentin Władimir 315 Warmke Waleria 147 Warnow Louise 241 Warwith (Werwarth) Kurt 227, 345 Wasierski Wladislaus 72 Wasiliew (Wasert) Horst 62, 88, 103, 118, 166, 167, 208-210, 217, 220, 259 Wassmuth (Waßmuth) Georg 56 Wassner (Wasner) Helmuth 355 Waszak Stanisław 197 Wazner, funkcjonariusz SS 219 Ważniak Stanisław 252 Wąsik, członek grupy partyzanckiej 367 Waldner Alexander 63 Weber Edward 379 Weber Erich 112 Weber Fritz 118 Wechaler Emil 87 Weckbecker Arno 111, 120, 215 Wegner Christa 138 Wegner Elisabeth 265 Wegner Gerda 138 Wegner Gustav 112 Wegner Heinz 112, 264 Weichhaus Alfred 138, 224 Weinert Walter 210, 241, 255 Weinkoop (Weinkopf) Otto Heinrich 61, 345 Weise Rudolf 58 Weiss (Weichs) Walter 389, 391 Welk Kurt zob. Wilke (Welke) Kurt Welke Alois 264 Wendland Bruno ks. 331 Wendland Edmund 264 Wendland Ulrich 350 Wendt Arno 87, 89 Wendt Helmut 210 Wenschel Kurt 210 Wensierski Walerian 268 Went 273 Werher Ludwig 259 Wermutt Leonard ks. 327 Westphal, komendant Hitlerjugend 233 Westphal Augustyn 368 502 Wett Wolfgang 118,218 Wetzel Erhard 102, 306, 354 Wiademy Bernard 31 Wiatrak Andrzej Piotr 244 Wichert Wilhelm 58 Wichert Wojciech 12, 24, 195, 200, 279 Wichmann Otto 417 Wichniewski Thomas 414 Wiebe Ewald 211, 262 Wiechert, rodzina 250, 316 Wiechert Gerhard 38, 53, 59, 103, 116— 118, 220 Wiechert Max 212, 228,250, 317 Wieck Kurt 127, 220 Wieck Reinhold 416 Wiecki Paweł Jan ks. 327 Wiecki Radosław 375 Wiecki Stanislaw 73 Wieczorek Helena 225 Wielandt Walter 94, 122, 224 Wielbacki, nauczyciel
342 Wielgosch Bruno 72 Wielgosch (Wielgosz) Feliks 73, 169, 290 Wielgosz Feliks zob. Wielgosch (Wielgosz) Feliks Wielkopolski Johann 262 Wiens Werner 84, 221,291 Wierzchosławski Szczepan 26, 331 Wiese Christian 293 Wiesner 128 Więckiewicz Elżbieta 371 „Wiktor”, „Sasza”, dowódca grupy partyzanckiej 373 Wilbredt Adolfjr. 68, 118, 219, 224 Wilbredt Otto 64, 268, 374, 376, 414 Wilczewski Bronisław 313 Wilczur Jacek E. 316 Wilczyńska Emilia 338 Wilke Bernhard 414 Wilke (Welke) Kurt 118, 224, 298, 390 Will Kurt 242 Willich Helmut 80 Winkelhausen Günther 254, 388 Wisner Helena 127 Wisner Josef 345 Wisniewski Adam 73 Wiśnicki Bernard 168, 273
Wiśniewscy 124 Wiśniewski Bronisław 139 Wite 54 Witizke Gottlieb 108 Witkowski Antoni 121, 157 Witkowski Josef 415 Witt, lekarz sztabowy 193 Witt Eduard 253 Witt Erich 268,383,416 Witte, leśniczy 297 Wittig Kurt 95 Wittke Józef 96 Witzke Georg 210 Wizner, funkcjonariusz Jagdkommando 381 Wizner, żandarm, strażnik więzienny 95, 122 Włoch Bernard 225, 341 Włoch Teofil 120, 341 Włoch Wilhelm 341 Włodarczyk Bożena 177 Włodarczyk Jarosław 191 Wodziński Stanislaus 409 Woedtke Alexander von 112 Wohler Walter 99 Wohlfalrt Hermann 268, 412 Wohlgemuth Friedrich 268, 406 Wojciechowski Marian 30 Wojciechowski Mieczysław 26, 27, 105, 126, 255, 256 Wojciechowski Stanisław 296 Wojewski Grzegorz 368 Wojtaś Franciszek 150 Wojtaś Helena 150 Wolf Hans Helmut 81 Wolf Rudolf 212 Wolfahrt Otto 67 Wolff Franz 266, 297,410 Wolff-Powęska Anna 25, 26, 28, 31, 155 Wolik (Wollick) Jan Józef 228 Wollmann Horst jr. 118 Wollmann Max 135, 212, 230, 259 Wollschläger Otto 340 Wolter Pawel 73 Wołos Mariusz 31 Wołoszyk Albin 139 Wonschik Johann 73 Woyke Fritz 59, 103, 118, 210,261 Wraase Gustaw 118 Wraase Hugo 66, 118,128 Wraase Walter 118 Wratze Walter 66 Wroblewski Wladislaus zob. Wróblewski Władysław Wróblewski Alfons 293 Wróblewski Władysław (Wladislaus Wroblewski) 268,417 Wrycza Józef ks. 368 Wulf Oskar 58, 72 Wulze, kpt. żandarmerii 380 Wunderlich Kurt 272 Wutzke Gerard 118 Würtz, rodzina 291, 297 Würtz Franz 291 Wycech Czesław 33 Wyczyński Paweł „Wrzos” 371 Wyka Kazimierz 358 Żabiński Johann 410 Żabiński Michael 409 Zacharów, mjr 373 Zadurski 61 Zaehle, prezes sądu rejonowego 99 Zakrzewska Barbara 251,
252 Zamer Bronisław 124 Zander, funkcjonariusz policji 390 Żarach 168 Zastempowski Alfons 54, 122, 262 Zastempowski Franz Zastrow Arnold 345 Zastrow Max 345 Zawilski Apoloniusz 36 Zänisch Günther 193 Zdanowski, członek TOW „Gryf Pomorski” 368 Zech, dowódca Jagdkommando 380 Zeel Paul 93, 118 Zegarski Alois 72 Zensberg (Kośnicki) Ernst 97 Zgórniak Marian 28 Ziegler-Brodnicka Ewa 82, 109 Ziel Johann 61, 179 Zielinski Alexander 72 Zielinski Franz 416 503
Zielinski Jan 73 Zieliński Feliks 201 Zieliński Zygmunt 326 Zielke Erich 138, 213 Ziemann Erich 118 Ziemann Georg 408 Ziemann Karl 73 Ziemann Otton 219, 293 Ziemann Paul 259 Ziemann Walter 106, 293 Ziemann Wilhelm Heinz 115, 118,210, 211,219, 264 Ziemer Hermann 293 Zientarski Andrzej 80, 304 Ziepel 209, 227 Zier Fritz 122 Zierold 61 Ziert Otto 118, 221 Ziess, feldfebel 315 Zifeld 124 Zillgith Arthur 135 Zillmann Walter 99, 100 Zimdars, płk 38, 256 Zimmer Erich 219, 221 Zimmermann, dowódca Jagdkommando 380 Zimmermann Friedrich 300, 411 Zimmermann H., kowal 416 Zimny Bernarda 362 Zimny Waleria 362 Zimun, żandarm 96 Ziolkowski Hans (Hans Ziel) 61, 86, 88 Ziolkowski Leo 415 Ziółkowski Tadeusz 371 Zmura Ignacy 212 Znaniecki Florian 25 Zobus Emil 209 Zoellmer Bruno 69 Zöller, funkcjonariusz SA 223 Zube Reinhold 61, 167, 209, 339 Zühlke Hans 339, 341,339 Zweigmann (Zwinkmann) Kurt 217 Zychowa 127 Zyntek Franciszek 139 Żabiński Wacław 151 Żalikowski, właściciel sklepu 267 Żegowski Wincenty 362 Żerko Stanisław 30, 31 Żukowska Lucyna 331 Żur Józef 181 Żychski Marcin 83, 121, 122
Indeks nazw miejscowych Agnetheln zob. Agnita Agnita (Agnetheln) 196 Aleksandrów Kujawski 107 Alt Elf (Fersampenuaz Mare) 196 Alt Mariewka zob. Marianca de Sus Altöttung 54 Anklam 113, 185 Arnsdorf 144 Arzis zob. Neu Arzis Babi Jar 156 Baby 296 Barchnowy 168, 224, 338 Barłożno45, 65, 148, 182, 186, 188, 189, 220, 221, 232, 233, 287, 291,326, 328, 329, 332, 341, 342, 347, 388, 404, 414 Bartel Mały 295 Bartel Wielki 65, 295, 391 Bartoszewice 313 Bayreuth 20 Bączek 33 Benneckenstein 60 Bereza Kartuska 331 Berlin 49, 75, 76, 186, 236, 254, 266, 291, 353 Berlin-Dahlem 349, 350 Berlin-Lichterfelde 20, 21, 279 Berlin-Spandau 87 Biała 322 Białachowo 152-154, 418 Białachówko 153 Bietowo 256, 296 Błędno (Wildungen) 295, 296, 302, 370, 382,420 Bobowo 42, 66, 95-97, 104, 106, 124, 131, 146, 149, 150, 168, 182, 186, 187, 202, 205, 211, 232, 233, 266, 268, 273, 317, 326, 329, 332, 343, 347, 359, 389, 392, 400, 404, 406 Bobrowiec 146, 187, 221, 268, 412 Bolesławowo 290 Borkowo 151 Borodin zob. Borodino Borodino (Borodin) 196 Borzechowo 64, 75, 106, 124, 152, 153, 181, 189, 211, 221, 224-226, 233, 267, 268, 293, 302, 332, 341, 405, 406 Brodnica 69, 81,87, 99, 109, 112, 152, 203, 208, 304, 380 Bryńsk 379 Brześć nad Bugiem 255 Brzeźno 66, 147,347,405 Brzeźno Wielkie 67 Bukowiec 150,265, 409 Bukowiny 149, 182, 298 Buśnia 322 Bydgoszcz 5, 20-22, 48, 57, 69, 71, 72, 76,81,98, 99, 103, 107, 109, 110, 112, 114, 117, 156, 176, 199-201, 203, 204, 208, 216, 217, 221, 236, 238, 242, 248, 274, 304, 314, 322, 335-337, 379-381 Bytonia 64, 108, 153, 341, 405 Ciecholewy 67, 147, 148, 194, 232 Cieciorka
146, 390 Ciobanu (Hirthenheim) 196 Cis 64, 147, 295,374 Chełmno 69, 96, 99, 337 Chełmża 165 Chojnice 44, 68, 69, 75, 76, 81, 89, 99, 109, 112, 134, 137, 139, 193,203,208, 304, 337, 353, 374, 383 505
Czarna Dąbrówka 367 Czarna Woda 65, 66, 71, 74, 94, 128, 139, 188, 196, 266, 268, 300, 302, 341, 374, 383,416 Czarne (Czarne-Młyńsk) 65, 151,265, 273,296,302, 404,416, 421 Czarne-Młyńsk zob. Czarne Czarnylas 65, 150, 182, 220, 232, 233, 265, 273, 300, 327, 332, 391, 416 Czarlin 314 Czersk 21, 75, 76, 89, 99, 203, 329, 353, 379,384 Czersk Świecki 379 Czerwińsk 147 Czubek, leśnictwo 150, 295, 298 Czudowo 39 Dachau 328 Danzig zob. Gdańsk Dąbia Góra 370 Dąbrowa 267 Dąbrowa Chełmińska 96 Dąbrówka 66, 68, 75, 94, 104, 167, 187, 213, 224, 232, 259, 266, 268, 293, 324, 328,341,391,407 Dealu Frumos (Schöneberg) 196 Detmold 217 Dębina 268, 407, 408 Dębnica 322 Długi Las 75, 266, 300 Długie 147, 295 Drewniaczki 130, 296, 297, 299, 302 Drezno 56 Drożdzienica-Radzim 314 Drzewnica 322 Duże Krówno 66, 147, 148, 412 Dziemiany 384 Dzierżążno 314 Elbląg 39, 48, 81, 99, 208, 304, 313 Falkensee 87 Fersampenuaz Mare zob. Alt Elf Frąca 66, 154, 232, 298, 317, 388 Freda 265 Freidorf 196 Friedenstahl 196 506 Gapa 296 Garczyn 314 Gąsiorki 342 Gdańsk (Danzig) 27, 28, 30, 48, 51, 75, 76, 81, 92, 99, 100, 103, 110, 112, 113, 123, 134, 139, 140-142, 144, 145, 165, 168, 171, 176, 177, 179, 181, 191, 199, 200, 202, 208, 218, 221, 225, 239, 240, 246, 248, 251, 260, 267, 286, 298, 299, 304, 310, 324, 345, 346, 349, 361, 365, 375,376,380,382,385 Gdynia 19, 24, 34, 71, 81, 83, 99, 109, 130, 154, 174, 177, 192, 192, 199, 202, 208, 248, 262, 304, 314, 376, 380 Głęboczek 152 Gniezno (Gnesen) 57, 322 Gniew 72, 84, 99, 134, 141, 203, 245 Gnesen zob. Gniezno Golub 99 Gostyń 322 Górna Grupa 328 Grabowiec 66, 406
Grabowo 66, 232, 268, 273, 326, 332, 389,392, 406 Graniczna Wieś (Grenzdorf) 110 Graz 328 Grenzdorf zob. Graniczna Wieś Grosswolenthal zob. Skórcz Großwoltersdorf 144 Grudziądz 72, 81, 99, 103, 109, 110, 152, 153, 156, 183, 199, 200, 203, 204, 208, 237, 304, 313, 314, 336, 337 Grundhof 189 Grupa 314 Gurjewsk (Neuhausen) 58 Gutowiec 353 Hamburg 46, 94, 197, 249, 365 Hel 37, 203 Hermanowo-Fryda 290, 317 Hirthenheim zob. Ciobanu Hoffnungsfelde zob. Nadeshdowka Holendry 196 Huta Kaina 65, 332, 341, 410 Huta Leśna zob. Leśna Huta
laris 196 Iława 76, 81 Inowrocław 60, 107, 112, 200 Iwiczno 65, 296, 410 Jabłowo 66,106,141,165,167,182,265, 287,291,298,317,326,329,342,404,409 Jabłówko 66, 181, 273, 404, 411 Jajkowo 152 Jamelnik 378 Jełowa 101, 102 Jeżewnica 342, 390 Kalatshewka zob. Kalitzowka Kaliska 35, 65, 92, 94, 97, 124, 128, 131, 139, 146, 152, 155, 181, 186, 188, 190, 197, 201, 211, 228, 233, 265, 267, 268, 295, 300, 301, 332, 341, 383, 390, 407 Kalisz 200 Kalitzowka (Kalatshewka) 196 Kałębie 296 Kamanowo 317 Kamienna Karczma 153,295, 374 Kamionka 66, 182, 187, 221,241,265, 268,417 Karolewo 64, 232, 410 Karszanek 68, 369 Kartuzy 49, 69, 91, 99, 203, 204, 208, 336, 371 Kasparus 68, 79, 119, 128, 221, 222, 224, 296, 326, 328, 332, 347 Katowice 191, 200, 203, 304, 323 Katzbach zob. Lushanka Kielce 328 Kierwałd 332, 342 Kijów 297 Kirkenes 189 Klaniny 66 Kleszczewo 182 Klokowitz 196 Klonówka 67, 317, 326, 329, 404 Koblencja 380 Kocborowo 17, 67, 82, 129, 133-137, 139, 141-145, 186, 192, 193, 195,201,213, 216, 224, 226, 236, 261, 274, 291, 293, 294, 314, 315, 326, 331, 344, 346, 392, 412 Kokoszkowy 67, 105, 153, 188, 224, 290, 291, 297, 326, 329, 354, 355, 388 Kolincz 67, 186 Kolonia 122, 328 Komorze 119 Kopytkowo 66, 95, 114, 124, 129, 182, 204, 222, 289,317,387 Kościelna Jania 66, 187, 266, 293, 326, 328, 329,332, 343,347,410 Kościerzyna 44, 49, 69, 76, 81, 99, 109, 110, 116, 123, 152, 208, 219, 249, 257, 275,314, 336,371,380,387 Koteże 67, 184, 205, 293, 332 Kölleda 56 Königsberg zob. Królewiec Kraków 328 Krąg 67, 92, 181,268, 332, 342, 373, 412 Krefeld 56 Krępki 295, 296 Królewiec (Königsberg) 75,
76, 186, 266, 291,304 Księże Włóki 153, 155 Kutno 107 Kwidzyn 48, 123, 208, 381 Laas 328 Lalkowy 66, 75, 153-155, 232, 265, 266, 268, 317, 326, 328, 329, 404,411 Laski 295 Laskowice Pomorskie 76 Leningrad 195, 219 Leśna Huta (Huta Leśna) 383, 391 Leśna Jania 42, 66, 95, 96, 124, 125, 128, 129-131, 149, 150-153, 154, 182, 185-188, 198, 202, 204-206, 221, 223, 230, 232, 260, 265, 268, 290, 298, 317, 338, 387, 400, 406 Leśny Dwór 295 Lidzbark Warmiński 379 Linowiec 66, 67, 149, 188, 268, 273, 296, 412 Linówek 66, 68 Lipia Góra 353 Lipinki Szlacheckie 71, 149, 342, 404, 413 Lipno 99, 208 Lipsk-Dösen 133 Lisewo 292 507
Lisówko 125, 153, 154 Litzmannstadt zob. Łódź Lubawa 49, 69, 81, 99, 336 Lubeka 154, 256 Lubichowo 64, 75, 93, 95, 97, 124, 131, 146, 148, 150, 152, 153, 155, 186, 188, 189, 198, 202, 204, 205, 211, 219, 223, 230, 232, 259, 263, 265-268, 295, 300, 327, 329, 338, 341, 347, 370, 379-384, 387,391,400,413,421 Lubiki413 Lublin 179 Ludwigsburg 20, 193 Lushanka (Katzbach) 196 Lüneburg 49 Łańcut 378 Łąck 255 Łąg 139, 267,353 Łowicz 107, 331 Łódź (Litzmannstadt) 36, 192 Maćkowy (Matzkau) 110, 113 Magdeburg 56, 57 Maksymilianowo 195 Malbork 19, 48, 76, 81, 99, 146, 155, 185, 208,304,314,386 Maliki 146 Malinowo 314 Małe Walichnowy 221 Mały Bukowiec 64, 406 Mały Zajączek 296 Marianca-de-Sus (Alt Mariewka, Mariewka, Neu Mariewka) 196 Marienthal 196 Mariewka zob. Marianca-de-Sus Markocin 68 Matzkau zob. Maćkowy Mauthausen 366 Mediolan 328 Metz 29 Miasteczko 322 Mieliczki 151, 153,265,296 Mielno 322 Mintschuna 196 Mińsk 76, 87 Miradowo 151,266,291,293,316, 317,418 508 Mirotki 65, 182, 186, 187, 224, 268, 300, 404,411 Miryce212, 220, 221,332 Młynki 148 Mniszek 14 Mościska 64, 232, 414 Mysinek 317 Nadeshdowka (Hoffnungsfelde) 196 Nakło 203 Nemmensdorf 386 Neu Arzis (Arzis) 196 Neu Mariewka zob. Marianca-de-Sus Neufahrwasser zob. Nowy Port Neuhausen zob. Gurjewsk Nicponia 314, 353 Niemieckie Brody 265 Niskie Brodno 152 Norymberga 20 Nowa Huta 296 Nowa Wieś Rzeczna 135, 201, 317, 355, 404 Nowe nad Wisłą 68, 75, 99, 152, 211, 221 Nowe Miasto Lubawskie 99, 208, 386, Nowy Dwór 295 Nowy Dwór Gdański (Tiegenhof) 65, 311 Nowy Port (Neufahrwasser) 110 Obersalzberg 32 Oborniki 56 Obozin 249, 290
Ocypel 64, 74, 84, 268, 295, 300, 314, 342,375,376,391,421 Okoninki 296, 297 Okoniny, nadleśnictwo 295 Oliwa 144 Oranienburg-Sachsenhausen 328 Osie 38, 62, 106, 314, 373, 379, 380, 382 Osieczna 42, 52, 66, 74, 93, 94, 97, 124, 131, 150, 151, 232, 233, 295, 296, 326, 375,383,384,388, 400, 409 Osiek 42, 68, 72, 95, 97, 148, 211, 212, 224, 232, 259, 268, 299, 300, 327-329, 332, 347, 382, 384, 400 Osowo 64, 108, 182, 223,259, Osowo Leśne 148, 347 Osówek 66, 407
Owcze Błota 295 Owidz266,276,317,404 Paderborn 38 Pałubin 409 Pałubinek64, 183,212,411 Paryż 29, 380 Pączewo 65, 93, 97, 149-151, 183, 184, 186, 232, 273, 293, 327-329, 332, 342, 347,390,391 Pelplin 35, 72, 88, 89, 165, 169, 203, 216, 261,314, 328,370 Penig 56 Piasto szyn 54 Piaśnica 255 Piece 42, 65, 66, 69, 74, 92, 93, 228, 232, 267, 268, 273, 301, 327, 329, 339, 383, 390, 400,412 Piesienica 71, 232, 266, 302, 317, 404, 421 Piła 76 Pinczyn 64, 75, 232, 266, 268, 313, 327, 329, 332,338, 347,414 Piórki, leśnictwo 185 Pirna 144 Płociczno 65, 168, 332, 347, 409 Płock 200,219 Płutowo 112 Potulice 176, 177, 183, 185 Poznań 30, 57, 108, 112, 191, 192, 200, 202, 203, 304, 362 Prabuty (Riesenburg) 135, 143, 183, 185, 291 Preußisch Stargard zob. Starogard Gdański Przewodnik 150 Puck 61,99, 175,210,336 Radogoszcz 68, 147, 338, 414 Radziejewo 64, 124, 221, 265, 266, 290, 312,317,415 Radzyń Chełmiński 54 Reda 327 Riesenburg zob. Prabuty Rokocin 67, 68, 130, 212, 224, 232, 266, 355,404 Romanivka zob. Romanowa Romanowa (Romanivka) 196 Rościszewo 290 Rudzki Most 54 Rusocin 75 Ryga 83 Rynków 296 Rynkówka 66, 114, 154, 187, 223, 289, 317, 342,415 Rypin 99, 208, 304 Rytel 248 Rywałd 67, 135, 152, 153, 224, 268, 293, 404,415 Sarata (Sarata-Besarbeasca) 196 Sarata-Besarbeasca zob. Sarata Schöneberg zob. Dealu Frumos Schwerin 86, 87, 89 Semlin 64, 108, 185, 186, 287, 316, 416 Sępólno 49, 69,208, 371 Sianarzewo 322 Silberhammer zob. Srebrzysko Skarszewy 75, 99, 116, 257, 387 Skórcz (Grosswolenthal) 19, 21, 23, 38, 41-43, 46, 47, 62, 65, 70, 73, 75, 76, 83, 84, 93,95-97, 106, 114, 115, 119, 123,
127-130, 148, 152, 153, 155, 158, 167, 170, 171, 183-185, 188, 195, 198, 202, 203, 205, 206, 211, 212, 214, 216, 220, 222, 224, 226, 228, 230, 232, 233, 235, 241, 250, 258, 260, 262-265, 272, 287, 293, 296, 311-313, 327-329, 332, 339, 341, 345-347, 355, 364, 365, 368, 370, 379, 382, 387, 388, 390, 391, 400, 403, 404 Skórcz-Kranek 185 Skórcz-Ryzowie 185 Skórzenno 68, 384 Skrzynia 296 Smarzewo 298 Smętowo Graniczne 66, 128, 147, 155, 168,276, 287, 327,364,416 Smętówko 189 Smoląg 146, 324 Smolniki 64, 369, 417 Sochaczew 255 Sonnenberg 144, 145 Sonnenstein 144 Sopot 48, 60 509
Srebrzysko (Silberhammer) 122, 137, 144 Stalingrad 245, 367 Stara Jania 146, 153, 155, 187, 204, 232, 317,332,367 Stara Kiszewa 93, 152, 153 Starogard (Preußisch Stargard) 13, 14, 16, 17, 19, 23, 33-36, 38, 40,41, 45, 46, 50, 51, 53, 54, 56-61, 64, 68-77, 81-92, 94, 95, 97, 99, 100, 103, 104, 106, 107-109, 112-115, 117-119, 121-123,126,129,134, 135, 139,141, 146, 155-157, 166, 167, 171, 174, 180, 182, 184,185, 187, 188, 190, 194, 198, 201-204,208-211, 214, 216-218, 219, 222, 225,228, 230, 233-236, 241, 242, 247-249,251, 253-261, 263, 274-276, 286,287,291, 310-312, 314-316,325, 327, 328, 331-333, 337-340, 344-347, 351-353, 355, 361-367, 371, 372, 375, 379, 381-383, 384, 386, 388, 390-392, 400, 402,403,419 Starogard Majątek 417 Starogard-Probostwo 222, 404 Starogard Szlachecki 310 Studzienice 65 Stutthof zob. Sztutowo Suchobrzeźnica 68, 148, 228, 296, 405 Sucumin 71, 266, 287, 317, 354, 417 Sumin 67, 203, 232, 268, 327, 329,417 Susz 387 Swarożyn 34, 223, 314, 353 Szamocin 322 Szczecin 24, 49, 185 Szlachta 66, 75, 76, 97, 230, 265, 266, 268, 300, 327, 329, 379, 405 Szlaga 266, 295, 332 Szpęgawsk 14, 21, 67, 88, 100, 122, 129, 130, 141, 150, 156, 157, 201, 222-224, 226, 252, 255, 265, 270, 297, 312, 328, 394,416,419 Szteklin 64, 183,212, 223,312, 341 Sztum 99 Sztutowo (Stutthof) 110, 152, 155, 170, 193,273,364,376 Śliwice 388 Średnik, leśnictwo 298 510 Świecie 44, 49, 69, 99, 103, 107, 108, 133, 134, 140-142, 203, 275, 336, 371, 380, 381,389 Świetlikowo 66 Tczew 35, 49, 56, 58, 69, 75, 76, 81, 84, 87, 89, 91, 99, 105, 108, 115, 142, 170, 171, 176, 177, 184, 185, 192, 201, 203,
255, 257, 263, 275, 276, 304, 310, 314, 315, 325, 336, 338, 353, 359, 363, 372, 374, 376, 383, 384 Tiegenhof zob. Nowy Dwór Gdański Toruń 22, 38, 48,49, 69, 71, 72, 76, 81, 99, 103, 109, 145, 175, 177, 199, 203, 204,208,314,331, 335-337, 362 371 Tryl 68,211 Trzcińsk 67, 104, 124,412 Tuchola 44,49, 54, 69, 81, 99, 109, 208, 336,371,380-382 Turz 338 Twarda Góra 185 Twardy Dół 296 Tworki 143 Tymawa 322 Warlubie 126, 333, 379 Warszawa 20, 27,31,36, 87, 101, 196, 252, 255,352,371,372 Wąbrzeźno 49, 69, 99, 103, 208, 336 Wda 64, 94, 95, 97, 302, 327, 328, 384, 404,417 Wejherowo 49, 69, 81, 99, 137, 141, 142, 145, 203, 208, 263, 325, 336, 337, 380 Wersal 25, 26 Westprignitz 56 Westerplatte 23, 37, 110 Wicie Górki 196 Wielbrandowo 62, 65, 148, 182, 186-189, 232, 292, 404,417 Wielka Wieś zob. Władysławowo Wielki Bukowiec 65, 151, 186, 265, 268, 332,387, 408 Wilcze Błota 64, 293 Wildungen zob. Błędno Witnik 130 Wirty 296 Władysławowo (Wielka Wieś-Hel) 203
Włocławek 107, 362 Włodawa 179 Wolental 65, 124, 182, 186-188, 221, 224, 233,274,332, 342,411 Wrocław 111, 113 Würzburg 132 Wycinki 68, 148 Wyrzysk 49, 99, 208 Wysoka 66, 182, 187, 232, 268, 404, 417 Zduny 370 Zelgoszcz 64, 152, 153, 198, 199, 226, 232, 302, 338, 370, 408 Zielona Góra 64, 96, 147, 150, 295, 317, 409 Zielonka 153, 154 Zimne Zdroje 66, 266, 267, 404, 410 Złotów 76 Zaporoże 315 Zajączek 95, 119, 129, 130, 148, 150, 151, 158, 223, 226, 265, 296, 297, 394 Zawiercie 57 Zblewo 42,45, 46, 64, 74, 92, 93, 124, 126, 131, 139, 148, 151-154,169, 181, 188, 202, 203, 205, 211, 212, 225, 228, 232, 237, 259, 260, 265-268, 271, 276, 300, 312, 313, 326, 329, 341, 346, 347, 353, 355, 367, 370, 374, 391, 392, 400, 407,409,410 Żabno 67, 139, 184, 212, 221, 268, 415 Żurawki 296 Żylina (Źilina) 57 Żytomierz 160 |
| any_adam_object | 1 |
| author | Kubicki, Mateusz 1988- |
| author_GND | (DE-588)1213345561 |
| author_facet | Kubicki, Mateusz 1988- |
| author_role | aut |
| author_sort | Kubicki, Mateusz 1988- |
| author_variant | m k mk |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV050042973 |
| ctrlnum | (OCoLC)1477614545 (DE-599)BVBBV050042973 |
| era | Geschichte 1939-1945 gnd |
| era_facet | Geschichte 1939-1945 |
| format | Thesis Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>00000nam a2200000 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV050042973</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20250128</controlfield><controlfield tag="007">t|</controlfield><controlfield tag="008">241126s2024 xx a||| m||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788383760957</subfield><subfield code="9">978-83-8376-095-7</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)1477614545</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV050042973</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rda</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">OST</subfield><subfield code="q">DE-12</subfield><subfield code="2">fid</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Kubicki, Mateusz</subfield><subfield code="d">1988-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)1213345561</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945</subfield><subfield code="b">= Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945</subfield><subfield code="c">Mateusz Kubicki</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945</subfield></datafield><datafield tag="246" ind1="1" ind2="1"><subfield code="a">German occupation in Starogard District 1939-1945</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Gdańsk ; Warszawa</subfield><subfield code="b">Instytut Pamięci Narodowej</subfield><subfield code="c">2024</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">510 Seiten, 32 Seiten Bildtafeln</subfield><subfield code="b">Illustrationen</subfield><subfield code="c">30 cm</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="502" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">Dissertation</subfield><subfield code="c">Uniwersytet Gdański</subfield><subfield code="d">2022</subfield></datafield><datafield tag="546" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">Zusammenfassung in deutscher und englischer Sprache</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1939-1945</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Wojna światowa (1939-1945) / Polska / Starogard Gdański (region) / rozprawy akademickie</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Starogard Gdański (Polska ; region) / 1939-1945 (Wojna i okupacja) / rozprawy akademickie</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Starogard Gdański</subfield><subfield code="g">Region</subfield><subfield code="0">(DE-588)4757974-2</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="655" ind1=" " ind2="7"><subfield code="0">(DE-588)4113937-9</subfield><subfield code="a">Hochschulschrift</subfield><subfield code="2">gnd-content</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Starogard Gdański</subfield><subfield code="g">Region</subfield><subfield code="0">(DE-588)4757974-2</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Geschichte 1939-1945</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Literaturverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Personenregister</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Register // Ortsregister</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="q">BSB_NED_20250128</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">355.009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09043</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">355.009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">307.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">355.009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09044</subfield><subfield code="g">43</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">355.009</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09043</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">307.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">09043</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-035380678</subfield></datafield></record></collection> |
| genre | (DE-588)4113937-9 Hochschulschrift gnd-content |
| genre_facet | Hochschulschrift |
| geographic | Starogard Gdański (Polska ; region) / 1939-1945 (Wojna i okupacja) / rozprawy akademickie Starogard Gdański Region (DE-588)4757974-2 gnd |
| geographic_facet | Starogard Gdański (Polska ; region) / 1939-1945 (Wojna i okupacja) / rozprawy akademickie Starogard Gdański Region |
| id | DE-604.BV050042973 |
| illustrated | Illustrated |
| indexdate | 2025-02-17T15:01:57Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788383760957 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-035380678 |
| oclc_num | 1477614545 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 510 Seiten, 32 Seiten Bildtafeln Illustrationen 30 cm |
| psigel | BSB_NED_20250128 |
| publishDate | 2024 |
| publishDateSearch | 2024 |
| publishDateSort | 2024 |
| publisher | Instytut Pamięci Narodowej |
| record_format | marc |
| spelling | Kubicki, Mateusz 1988- Verfasser (DE-588)1213345561 aut Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945 = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945 Mateusz Kubicki Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 German occupation in Starogard District 1939-1945 Gdańsk ; Warszawa Instytut Pamięci Narodowej 2024 510 Seiten, 32 Seiten Bildtafeln Illustrationen 30 cm txt rdacontent n rdamedia nc rdacarrier Dissertation Uniwersytet Gdański 2022 Zusammenfassung in deutscher und englischer Sprache Geschichte 1939-1945 gnd rswk-swf Wojna światowa (1939-1945) / Polska / Starogard Gdański (region) / rozprawy akademickie Starogard Gdański (Polska ; region) / 1939-1945 (Wojna i okupacja) / rozprawy akademickie Starogard Gdański Region (DE-588)4757974-2 gnd rswk-swf (DE-588)4113937-9 Hochschulschrift gnd-content Starogard Gdański Region (DE-588)4757974-2 g Geschichte 1939-1945 z DE-604 Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Inhaltsverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Abstract Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Literaturverzeichnis Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Personenregister Digitalisierung BSB München 19 - ADAM Catalogue Enrichment application/pdf http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA Register // Ortsregister |
| spellingShingle | Kubicki, Mateusz 1988- Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945 = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945 Wojna światowa (1939-1945) / Polska / Starogard Gdański (region) / rozprawy akademickie |
| subject_GND | (DE-588)4757974-2 (DE-588)4113937-9 |
| title | Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945 = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945 |
| title_alt | Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 German occupation in Starogard District 1939-1945 |
| title_auth | Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945 = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945 |
| title_exact_search | Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945 = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945 |
| title_full | Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945 = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945 Mateusz Kubicki |
| title_fullStr | Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945 = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945 Mateusz Kubicki |
| title_full_unstemmed | Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945 = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945 Mateusz Kubicki |
| title_short | Okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939-1945 |
| title_sort | okupacja niemiecka w powiecie starogardzkim 1939 1945 die deutsche besatzung im landkreis stargard 1939 1945 german occupation in starogard district 1939 1945 |
| title_sub | = Die deutsche Besatzung im Landkreis Stargard 1939-1945 = German occupation in Starogard District 1939-1945 |
| topic | Wojna światowa (1939-1945) / Polska / Starogard Gdański (region) / rozprawy akademickie |
| topic_facet | Wojna światowa (1939-1945) / Polska / Starogard Gdański (region) / rozprawy akademickie Starogard Gdański (Polska ; region) / 1939-1945 (Wojna i okupacja) / rozprawy akademickie Starogard Gdański Region Hochschulschrift |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000001&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000003&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000005&line_number=0003&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000007&line_number=0004&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=035380678&sequence=000009&line_number=0005&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT kubickimateusz okupacjaniemieckawpowieciestarogardzkim19391945diedeutschebesatzungimlandkreisstargard19391945germanoccupationinstarogarddistrict19391945 AT kubickimateusz diedeutschebesatzungimlandkreisstargard19391945 AT kubickimateusz germanoccupationinstarogarddistrict19391945 |