Polski przemysł papierniczy: 1945 - 1989
Gespeichert in:
| Beteilige Person: | |
|---|---|
| Format: | Buch |
| Sprache: | Polnisch |
| Veröffentlicht: |
Duszniki Zdrój
Muzeum Papiernictwa
2007
|
| Schlagwörter: | |
| Links: | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015651835&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015651835&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| Umfang: | 408 S. Ill., graph. Darst. |
| ISBN: | 9788391948774 |
Internformat
MARC
| LEADER | 00000nam a2200000 c 4500 | ||
|---|---|---|---|
| 001 | BV022443833 | ||
| 003 | DE-604 | ||
| 005 | 20071009 | ||
| 007 | t| | ||
| 008 | 070529s2007 xx ad|| |||| 00||| pol d | ||
| 020 | |a 9788391948774 |9 978-83-919487-7-4 | ||
| 035 | |a (OCoLC)152626673 | ||
| 035 | |a (DE-599)BVBBV022443833 | ||
| 040 | |a DE-604 |b ger |e rakwb | ||
| 041 | 0 | |a pol | |
| 049 | |a DE-12 | ||
| 050 | 0 | |a TS1095.P7 | |
| 084 | |a 7,41 |2 ssgn | ||
| 100 | 1 | |a Szymczyk, Maciej |d 1970- |e Verfasser |0 (DE-588)152617876 |4 aut | |
| 245 | 1 | 0 | |a Polski przemysł papierniczy |b 1945 - 1989 |c Maciej Szymczyk |
| 264 | 1 | |a Duszniki Zdrój |b Muzeum Papiernictwa |c 2007 | |
| 300 | |a 408 S. |b Ill., graph. Darst. | ||
| 336 | |b txt |2 rdacontent | ||
| 337 | |b n |2 rdamedia | ||
| 338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
| 648 | 4 | |a Geschichte 1900-2000 | |
| 648 | 7 | |a Geschichte 1945-1989 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 650 | 4 | |a Geschichte | |
| 650 | 4 | |a Paper industry |z Poland |x History |y 20th century | |
| 650 | 4 | |a Papermaking |z Poland |x History |y 20th century | |
| 650 | 0 | 7 | |a Papierindustrie |0 (DE-588)4044527-6 |2 gnd |9 rswk-swf |
| 651 | 4 | |a Polen | |
| 651 | 7 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |2 gnd |9 rswk-swf | |
| 689 | 0 | 0 | |a Polen |0 (DE-588)4046496-9 |D g |
| 689 | 0 | 1 | |a Papierindustrie |0 (DE-588)4044527-6 |D s |
| 689 | 0 | 2 | |a Geschichte 1945-1989 |A z |
| 689 | 0 | |5 DE-604 | |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSBMuenchen |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015651835&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Inhaltsverzeichnis |
| 856 | 4 | 2 | |m Digitalisierung BSB Muenchen |q application/pdf |u http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015651835&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |3 Abstract |
| 940 | 1 | |n oe | |
| 942 | 1 | 1 | |c 330.09 |e 22/bsb |f 0904 |g 438 |
| 943 | 1 | |a oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-015651835 | |
Datensatz im Suchindex
| _version_ | 1819361204147060736 |
|---|---|
| adam_text | Spis
tresei
Wykaz skrótów
........................................................... 9
Wstęp
...................................................................... 13
Rozdział I Zarys rozwoju techniki produkcji papieru
........................ 25
1.
Powstanie przemysłu papierniczego i główne czynniki jego
rozwoju
.................................................................... 26
2.
Główne tendencje w produkcji włóknistych surowców
papierniczych
............................................................. 31
2.1.
Masy powstaj ące w wyniku mechanicznego roztwarzania
surowców
.................................................................. 32
2.2.
Masy półchemiczne
...................................................... 34
2.3.
Masy celulozowe
......................................................... 35
2.4.
Masywtóme
.............................................................. 35
2.5.
Masy długowłókniste
.................................................... 36
3.
Surowce pomocnicze
.................................................... 37
3.1.
Kleje papiernicze
......................................................... 37
3.2.
Wypełniacze
.............................................................. 39
4.
Przygotowywanie masy papierniczej i produkcja papieru
......... 40
5.
Wykańczanie i przetwórstwo papieru
................................. 43
Rozdział
II
Przemysł papierniczy na ziemiach polskich
do
II
wojny światowej
................................................. 45
1.
Papiernictwo w epoce rękodzielniczej produkcji
.................... 45
2.
Przemysł papierniczy od lat
30. XIX
w. do
1918
г
.................. 47
2.1.
Królestwo Polskie
....................................................... 47
2.2.
Ziemie pod panowaniem pruskim
..................................... 52
2.3.
Zabór austriacki
.......................................................... 55
3.
Przemysł papierniczy w okresie międzywojennym
................. 56
3.1.
Papiernictwo w
II
Rzeczypospolitej
.................................. 56
3.2.
Papiernictwo na ziemiach zachodnich i północnych
............... 63
Rozdział III Stan przemysłu papierniczego na ziemiach polskich
w
1945
r.
.................................................................. 67
1.
Uwagiwstępne
........................................................... 67
2.
Bilans zniszczeń wojennych i stan zakładów papierniczych na
ziemiach wchodzących w skład
II
Rzeczypospolitej
(bez Kresów Wschodnich)
............................................... 69
3.
Zniszczenia w branży papierniczej na ziemiach zachodnich
i Pomocnych
.............................................................. 75
Rozdział
IV
Organizacja i zarządzanie przemysłem papierniczym
w latach
1945-1989 ..................................................... 89
1.
Utworzenie Centralnego Zarządu Przemysłu Papierniczego
...... 89
2.
Przebieg i konsekwencj
e
nacj onalizacj i branży papierniczej
....... 92
3.
Zarządzanie państwową branżą papierniczą
......................... 103
4.
Problem upolitycznienia załóg zakładów papierniczych
.
Współzawodnictwo pracy, ruch związkowy
......................... 109
Rozdział
V
Zaplecze naukowo-techniczne przemysłu papierniczego
...... 115
1.
Problemy kadrowe polskiego papiernictwa
........................... 115
2.
Kształcenie kadr
......................................................... 118
2.1.
Zawodowe i średnie szkolnictwo papiernicze
........................ 118
2.2.
Kształcenie specjalistów dla przemysłu papierniczego
na poziomie akademickim
.............................................. 121
3.
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu
Papierniczego
............................................................ 124
4.
Instytucje badawczo-rozwojowe przemysłu papierniczego
........ 127
4.1.
Instytut Celulozowo-Papierniczy
...................................... 127
4.2.
Prace naukowo-badawcze wyższych uczelni na rzecz
papiernictwa
.............................................................. 130
5.
Zakłady zaplecza technicznego oraz budowy maszyn
i urządzeń dla przemysłu papierniczego
........................... 132
5.1.
Od Biura Budowy Przemysłu Papierniczego
do Biura Projektów Przemysłu Papierniczego
....................... 133
5.2.
Centralne Biuro Techniczne Przemysłu Papierniczego
-CBTPP
................................................................... 134
5.3.
Zakłady remontowo-montażowe przemysłu papierniczego
........ 135
5.4.
Fabryka Maszyn Papierniczych Fampa
w Cieplicach Śląskich
.................................................................... 141
5.5.
Łambinowicka Fabryka Maszyn Celulozowo-Papierniczych
Celpa
.............................................................................................................. 145
5.6.
Fabryka Urządzeń Mechanicznych w Chocianowie
................ 145
5.7.
DOLPAKART w Chojnowie
.......................................... 146
5.8.
Przedsiębiorstwo biżynieryjno-Usługowe ORPAP
................. 147
Rozdział
VI
Uruchamianie przemysłu papierniczego
i przebieg odbudowy fabryk w latach
1945-1949 ................ 149
1.
Główne problemy dotyczące procesu uruchamiania przemysłu
papierniczego
.............................................................. 149
2.
3.
Rozdział
VII
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
10.1.
10.2.
10.3.
10.4.
Rozdział
VIII
1.
2.
3.
3.1.
3.2.
4.
5.
6.1.
Uruchamianie zakładów na ziemiach
II
Rzeczypospolitej
(bez Kresów Wschodnich)
.............................................. 156
Odbudowa i uruchamianie fabryk na ziemiach zachodnich
i północnych
.............................................................. 163
Główne kierunki rozwoju przemysłu papierniczego
w strukturze gospodarki planowej
1950-1980 .................... 175
Zamierzenia władz wobec przemysłu i ich realizacja
............... 175
Plan sześcioletni
(1950-1955)
w przemyśle papierniczym
......... 181
Pierwszy plan pięcioletni
(1956-1960) ................................ 190
Drugi plan pięcioletni
(1961-1965) .................................... 207
Plan perspektywiczny rozwoju polskiego przemysłu
papierniczego do
1980
r
................................................. 211
Trzeci plan pięcioletni
(1966-1970) ................................... 216
Czwarty plan pięcioletni
(1971-1975) ................................. 221
Plan przyspieszonego rozwoju
1973-1980 ........................... 227
Piąty plan pięcioletni
1976-1980 ................................... 232
Główne czynniki charakteryzujące rozwój przemysłu
papierniczego
1950-1980 ............................................... 236
Rozbudowa potencjału produkcyjnego
............................... 236
Zużycie surowców
....................................................... 239
Zagadnienia energetyczne branży
..................................... 240
Problemy ochrony środowiska
......................................... 242
Papiernictwo w latach reformowania gospodarki PRL
......... 245
Ogólna sytuacja społeczno-gospodarcza Polski
..................... 245
Wyniki produkcyjne polskiego papiernictwa
w początkach lat
80............................................................... 247
Programy rozwoju polskiego papiernictwa z lat
80................. 248
Program Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu
Papierniczego na lata
1983-2000 ....................................... 249
Programy zawarte w dokumentach rządowych, sejmowych,
resortowych i branżowych
.............................................. 250
Branża papiernicza w okresie planu trzyletniego
(1983-1985)..... 255
Przemysł papierniczy w schyłkowym okresie planowej
gospodarki
1986-1989 ................................................... 259
Polska branża papiernicza w przededniu przemian
ustrojowych
................................................................................... 268
Stan techniczny zakładów papierniczych
............................. 268
6.2.
Problemy surowcowe przemysłu papierniczego w latach
80....... 270
6.3.
Stan branżowej energetyki
............................................. 274
6.4.
Problemy ochrony środowiska
..................................<·...... 275
Rozdział
IX
Rodzaje i jakość produkcji polskiego przemysłu
papierniczego
............................................................ 279
1.
Półprodukty wytwarzane przez branżę papierniczą
................. 279
2.
Rodzaje papierów
....................................................... 281
3.
Jakość produkcji polskiej branży papierniczej
....................... 290
Zakończenie
.............................................................. 295
Załącznik
1
Wykaz zakładów branży papierniczej, prowadzących działalność
produkcyjną w latach
1945-1989 ........................................... 301
Załącznik
2
Najważniejsze inwestycje w polskiej branży papierniczej
.......... 347
Załącznik
3
Wielkość produkcji polskiej branży papierniczej
.................... 353
Załącznik
4
Asortyment produkcji przemysłu papierniczego, wg normy
„Wytwory papiernicze. Klasyfikacja, PN-55/P-02002
............. 355
Produkcja papieru i tektury w Polsce (w
tys.
ton)
......................... 360
Streszczenie
............................................................... 362
Summary
................................................................... 367
Bibliografia
............................................................... 3 73
Źródła ilustracji
.......................................................... 399
Indeks osób
............................................................... 401
Indeks miejscowości
..................................................... 404
Streszczenie
Papiernictwo na ziemiach polskich ma bogate, sięgające schyłku
XV
stulecia
tradycje. W
XIX
wieku miejsce młynów papierniczych zaczęły zajmować fa¬
bryki papieru. Powstawały również ścieralnie i celulozownie, które zapewniały
surowiec dla zakładów papierniczych. Przed
II
wojną światową największe fa¬
bryki branży papierniczej istniały we Włocławku, w Jeziornie, Myszkowie, Ka¬
letach, Kluczach, Tychach-Czułowie, Żywcu i Niedomicach. Roczna produkcja
papieru i tektury w
1938
r. sięgała
247
tys.
ton, a średnie zużycie w przeliczeniu
na mieszkańca Polski minimalnie przekraczało
7
kg. Obywatel USA zużywał
ok.
102
kg, Niemiec
41
kg, Francuz
25
kg, a mieszkaniec ZSRR
4,5
kg.
W Polsce sprzed
1939
r. istniało mniej wytwórni celulozy i papieru niż na te¬
renach po wojnie włączonych do naszego kraju (Pomorze, Ziemia Lubuska
i Śląsk), które przed
1945
r. należały do Niemiec. W czasie działań wojennych
wiele zakładów z ziem wchodzących przed
1939
r. do Polski uległo zniszczeniu
(Niemcy zniszczyli całkowicie nowoczesną wytwórnię celulozy w Niedomicach
oraz kilka papierni). Na obszarach, które w
1945
r. przyłączono do Polski, naj¬
większe zakłady przemysłu papierniczego (m.in. w Jeleniej Górze, Kępicach,
Koszalinie, Koźlu, Krapkowicach, Lesznie Górnym, Malczycach, Osinowie
Dolnym, Skolwinie, Zakrzowie) zostały potraktowane jako mienie zdobyczne
Armii Radzieckiej i po demontażu wywieziono je do ZSRR. Polskie władze
przejęły tylko średnie i małe zakłady (największe z nich znajdowały się w Głu¬
chołazach, Rudawie, Bardzie Śl., Młynowie, Janowicach Wielkich, Dąbrowicy,
Brzeziu Karkonoskim, Piechowicach i Jeleniej Górze-Strapicach), na ogół wy¬
posażone w przestarzałe urządzenia produkcyjne. U schyłku
1944
r. możliwości
produkcyjne wszystkich zakładów na Pomorzu, Ziemi Lubuskiej oraz Dolnym
i Opolskim Śląsku w zakresie mas celulozowych sięgały ok.
323
tys.
ton i papie¬
ru
-
ok.
560
tys.
ton. Na podstawie wyników badań należy uznać, że przejęty
potencjał produkcyjny branży na ziemiach przyłączonych w
1945
r. do Polski,
po odbudowie trwającej pierwsze
4
lata, wynosił ok.
30
tys.
fon
masy celulozo¬
wej i nieco ponad
80
tys.
ton papieru, co stanowiło
9-15%
zdolności produkcyj¬
nych branży na tych terenach przed zniszczeniami wojennymi i akcją demonta¬
żową Armii Radzieckiej.
Polska po
II
wojnie światowej znalazła się w strefie radzieckich wpływów,
co przesądziło o formie ustroju społeczno-gospodarczego. Zakłady papiernicze,
podobnie jak fabryki innych branż, poddano procesowi nacjonalizacji (prowa¬
dzonemu niekiedy z naruszeniem obowiązującego prawa) i objęto planową, cen¬
tralnie zarządzaną gospodarką. W rękach prywatnych właścicieli pozostawiono
niewielką ilość najmniejszych fabryk przetwórstwa papierniczego.
Odbudowa a następnie przewidywana rozbudowa przemysłu papierniczego
wymagały utworzenia odpowiedniego zaplecza naukowo-technicznego, zdolne-
363
go projektować fabryki i konstruować urządzenia produkcyjne. W tym celu po¬
wstało Biuro Projektów Przemysłu Papierniczego w Łodzi, odbudowano Fabry¬
kę Maszyn Papierniczych
-
Fampę w Cieplicach oraz utworzono przedsiębior¬
stwa remontowo-montażowe w Krapkowicach i Poznaniu. Fampa do lat
80.
skonstruowała dla polskich zakładów łącznie
25
nowych maszyn papierniczych
i zmodernizowała ponad
30
jednostek, co stanowiło ogromny wkład w rozwój
branży. Kilkanaście małych maszyn wybudowały przedsiębiorstwa papiernicze
samodzielnie lub przy pomocy zakładów remontowo-montażowych, a
14
nowo¬
czesnych jednostek produkcyjnych zakupiono za granicą. Natomiast wyposaże¬
nie celulozowni oraz zakładów przetwórstwa papierniczego w większości po¬
chodziło z importu.
Papiernictwo nie mogłoby się rozwijać bez odpowiednich kadr. W celu roz¬
wiązania tego problemu powołano wydziały papiernicze na Politechnice Łódz¬
kiej. Kształcenia specjalistów w zakresie celulozownictwa i papiernictwa podję¬
ły się również uczelnie w Poznaniu (Akademia Rolnicza) i w Bydgoszczy (Aka¬
demia Techniczno-Rolnicza). Przy największych zakładach papierniczych po¬
wstały szkoły zawodowe, technika i licea kształcące kadry techniczne średniego
szczebla oraz pracowników wykwalifikowanych. Polskie papiernictwo borykało
się jednak do
1989
r. z
wielkimi problemami kadrowymi, spowodowanymi niż¬
szymi zarobkami niż w zakładach innych branż. Było to skutkiem polityki władz
gospodarczych państwa, odgórnego ustalania wynagrodzeń, nie ze względu na
wyniki produkcyjne, lecz na zaszeregowanie danej branży.
W
1946
r. utworzono organizację naukowo-techniczną
-
Stowarzyszenie In¬
żynierów i Techników Przemyski Papierniczego, które odegrało poważną rolę
w konsolidacji środowiska papierników oraz przyczyniło się do podnoszenia
kwalifikacji pracowników zakładów papierniczych.
Główną jednostką badawczo-rozwojową branży papierniczej stał się Instytut
Celulozowo-Papierniczy w Łodzi, jednakże działalność badawcza była prowa¬
dzona również na wyższych uczelniach w Łodzi, Poznaniu i Bydgoszczy.
W latach
1945-1946
zdołano uruchomić wszystkie fabryki niewymagające
odbudowy. Do
1949
r. odbudowano większość zakładów, których nie trzeba by¬
ło wyposażać w nowe ciągi produkcyjne. Wykorzystano w nich niemal wszyst¬
kie urządzenia istniejące do zakończenia wojny Większość z nich wymagała
poważnych remontów, a niejednokrotnie maszyny składane były z części po¬
chodzących z kilku jednostek, eksploatowanych wcześniej w różnych zakładach.
Największym wyzwaniem na ziemiach wchodzących w skład
Π
Rzeczypospoli¬
tej była odbudowa fabryk w Niedomicach, Poznaniu-Malcie, Tychach-Czułowie
i Warszawie (PWPW), a na terenach przyłączonych
—
zakładów celulozowo-
papierniczych w Krapkowicach oraz celulozowni słomowej w Malczycach.
W wyniku odbudowy fabryk stopniowo wzrastała produkcja papieru i tektury
-
z
36,7
tys.
ton w
1945
r. do
167,8
tys.
ton w
1946
г.,
i
230,7
tys.
ton w
1947
г.,
a już w
1948
r. przekroczyła przedwojenną produkcję, osiągając
278,2
tys.
ton.
364
Pierwsze nowe maszyny papiernicze zainstalowano dopiero na początku lat
50.
w podwarszawskiej papierni w Jeziorrde. Także w latach
50.
rozpoczęto od¬
budowę dwóch ostatnich zakładów na ziemiach przyłączonych
-
papierni wy¬
twarzającej papiery gazetowe i do drukowania w Skolwinie, gdzie do
1945
r.
znajdowały się jedne z większych w Europie Środkowej zakłady celulozowo-
papiernicze, i celulozowni siarczanowej w Kostrzynie; tam wcześniej również
istniała celulozownia. Częściowo wykorzystano w nich istniejące zabudowania
fabryczne, wyposażając je od podstaw w nowe urządzenia.
Władze polityczno-gospodarcze Polski dostrzegały znaczenie papieru
w szkolnictwie, kulturze i propagandzie, dlatego w istniejących papierniach in¬
stalowano pojedyncze maszyny wytwarzające papiery białe (tak było np. we
Włocławku). Do lat
70.
największymi inwestycjami w papiernictwie były zakła¬
dy produkujące papiery na opakowania. Uruchamiano je, aby zaspokoić potrze¬
by innych branż. Powstały dwa wielkie kombinaty celulozowo-papiernicze
-
w Ostrołęce (na przełomie lat
50.
i
60.)
i Świeciu (w latach
60.
i
70.)
oraz dwa
duże zakłady przetwórstwa papierniczego
-
w Łodzi (w latach
60.)
i Kielcach
(w latach
60.
i
70.).
Dystrybucja papierów białych poddana była do
1989
r. kontroli państwa (pa¬
pier—jako nośnik informacji
-
umożliwiał dotarcie do szerszych grup społecz¬
nych; mógł przenosić opinie sprzeczne z głoszonymi przez oficjalne media, pod¬
ległe ówczesnej władzy). Nadzieje na zaspokojenie niedoboru papierów białych
pokładano w: budowie papierni w Kostrzynie, zainstalowaniu nowej maszyny
w Myszkowie oraz modernizacji wielu starszych jednostek produkcyjnych w in¬
nych zakładach. W latach
60.
opracowano perspektywiczny plan rozbudowy
przemysłu papierniczego, wg którego do
1980
r. miały powstać, oprócz już bu¬
dowanych zakładów w Ostrołęce i Świeciu, cztery kolejne kombinaty celulozo¬
wo-papiernicze. Z braku konkretnych lokalizacji, funkcjonowały one w tworzo¬
nych dokumentach pod kryptonimami „A , „B ) »C i „D . Ostatecznie przyjęto
do realizacji kombinat „A , który zlokalizowano w Kwidzynie. Inwestycja ta
miała zaspokoić zapotrzebowanie na białe papiery do drukowania i pisania, na
które narastał w kraju deficyt. Pozostałe kombinaty, z powodu ograniczonych
środków, nie doczekały się realizacji. Budowę zakładów w Kwidzynie rozpoczę¬
to w
1973
r. Z
powodu braku mocy przerobowych krajowych wykonawców ro¬
bót budowlano-montażowych oraz ograniczenia inwestycji państwowych na po¬
czątku lat
80.
w związku z kryzysem gospodarczym, rozruch pierwszego wy¬
działu nastąpił dopiero w
1982
r. Jednak ostatnią z czterech kwidzyńskich ma¬
szyn uruchomiono z wieloletnim opóźnieniem- w
1989
r.
Ówczesny przemysł papierniczy nie był w stanie całkowicie zaspokoić po¬
trzeb rynku. Najważniejszą grupę „rynkowych wyrobów papierniczych stano¬
wiły zeszyty, bruliony i bloki szkolne. Głównymi ich producentami były fabryki
papieru w Jeziornie, Kluczach i we Włocławku, które wytwarzały papier i jed¬
nocześnie prowadziły przetwórstwo. Papier z tych zakładów, a w drugiej poło¬
wie lat
80.
również z Kwidzyna, przetwarzano na zeszyty, bloki i notatniki
365
w kilku mniejszych zakładach przetwórczych
(nun. we
Wrocławiu, Strzegomiu,
Gdańsku, Krakowie, Pleszewie).
Kolejną grupę wyrobów przemysłu papierniczego o charakterze rynkowym
stanowiły papiery higieniczno-sanitarne. Od lat
50.
stopniowo wzrastało zapo¬
trzebowanie na te asortymenty. Najpoważniejsze inwestycje ukierunkowane na
produkcję papieru toaletowego związane były z zakupem maszyn w latach
50.
do Bydgoszczy, w latach
60.
do Niedomic, Miłkowa i Skolwina, w łatach
70.
do
Piechowic, Barda, Klucz i Jeziorny a w latach
80.
do Kostrzyna i Krapkowic.
Przedsięwzięcia te nie nadążały jednak za wzrostem potrzeb społeczeństwa,
a niedobór papieru toaletowego stał się jednym z symboli kryzysu rynkowego
Polski w latach
80.
XX
w.
W latach
80.
powstały pierwsze w powojennej Polsce prywatne fabryki wy¬
twórcze, produkujące papier toaletowy (w Kostrzynie, Chodzieży i Bobrowi-
cach). Z powodu niedostatku tego asortymentu na rynku, władze PRL niechętne
prywatnym przedsiębiorcom, tolerowały te przedsięwzięcia. Prywatne fabryki
posiadały niewielkie możliwości produkcyjne i nie były w stanie wpłynąć w
znaczącym stopniu na poprawę zaopatrzenia rynku w papier toaletowy.
Polski przemysł papierniczy, od zakończenia wojny do drugiej połowy lat
70.,
zwiększał corocznie produkcję papieru i tektury, osiągając w
1977
r.
1.361
tys.
ton. Zużycie liczone na
1
obywatela Polski przekroczyło wówczas
44
kg
-
znacznie mniej niż w USA i krajach Europy Zachodniej. Polskę wyprzedzała
również większość krajów socjalistycznych. W
1978
r. nastąpiło trwające kilka
lat załamanie produkcji branży papierniczej. W najsłabszym
1982
r. powstało
zaledwie
1.181
tys.
ton. Jednocześnie zmalało zużycie liczone na mieszkańca
Polski do
35,5
kg.
Na początku lat
80.
zapoczątkowano reformowanie gospodarki socjalistycz¬
nej. Drastycznie ograniczono finansowanie inwestycji z budżetu państwa, dając
jednocześnie przedsiębiorstwom większą swobodę w prowadzonej działalności.
W branży papierniczej inwestycją realizowaną ze środków państwowych było
kończenie budowy zakładów w Kwidzynie. Pozostałe przedsięwzięcia moderni¬
zacyjne przedsiębiorstwa papiernicze musiały realizować z własnych środków
i z kredytów. Jednak niska rentowność, będąca skutkiem polityki władz utrzy¬
mujących niskie ceny papieru, ograniczała dostęp do kredytów. Wiele zakładów
eksploatowano zatem bez koniecznych inwestycji, co powodowało dekapitaliza¬
cję ciągów produkcyjnych.
Począwszy od
1983
г.,
papiernictwo ponownie odnotowywało wzrost pro¬
dukcji. Rekordowy był
1988
г.,
w którym powstało
1.447
tys.
ton papieru i tek¬
tury, co przy uwzględnieniu wyników handlu zagranicznego oraz wzrostu liczby
ludności, w przeliczeniu na mieszkańca Polski, dało
37,7
kg. Wzrost potencjału
produkcyjnego papiernictwa w latach
80.
był efektem uruchomienia dużych
i nowoczesnych zakładów w Kwidzynie.
Budowy wielkich kombinatów celulozowo-papierniczych były dla kraju ko¬
nieczne. Jednak z powodu zbyt skromnych środków przeznaczanych przez pań-
366
stwo na tę branżę, wiązały się z niedoinwestowaniem dziesiątek starszych pa¬
pierni. Skutkiem tego był coraz gorszy stan techniczny większości ciągów pro¬
dukcyjnych, duża ich energochłonność oraz szkodliwy wpływ na środowisko na¬
turalne. Dopiero od lat
60.
przy projektowaniu nowych zakładów przykładano
większą wagę do ograniczania emisji szkodliwych substancji. Eksploatowanie
starych maszyn produkcyjnych wpływało negatywnie na jakość papieru. Dodat¬
kowo, branża papiernicza zyskała opinię nierentownej, co było skutkiem min.
prowadzonej przez państwo polityki niskich cen papieru. Obraz polskiego prze¬
mysłu papierniczego u schyłku lat
80.
przedstawiał się zatem niekorzystnie.
W latach
1945-1989
produkcja polskiego papiernictwa w stosunku do schył¬
ku okresu międzywojennego wzrosła blisko sześciokrotnie. Było to zasługą lu¬
dzi zarządzających branżą papierniczą, którzy, pomimo preferencji władz pań¬
stwowych dla innych branż, zdołali wywalczyć środki
-
dużo mniejsze od po¬
trzebnych
—
na inwestycje. Drugą, niezwykle zasłużoną dla przemysłu papierni¬
czego grupą była kadra techniczna
-
ludzie, którzy odpowiadali za projektowa¬
nie, a następnie eksploatację ciągów produkcyjnych. Nie można pominąć roli se¬
tek tysięcy pracowników zakładów papierniczych, którzy, pomimo lepszych
perspektyw finansowych w zakładach innych branż, z powodu zamiłowania do
zawodu papiernika, lub dzięki świadomości szczególnej roli papiernictwa dla
społeczeństwa, pozostawali na swych stanowiskach.
Summary
The Polish papermaking has got a rich tradition dates back to the end of fif¬
teenth century. In nineteenth century grinding mills were replaced with paper
mills. Groundwood and pulp mills were established too to ensure raw materials
for paper mills. Before the Second World War, the largest paper mills in Poland
were located in
Włocławek, Jeziorna, Myszków, Kalety, Klucze, Tychy, Żywiec
and Niedomice. The annual paper and board production in Poland in
1938
reached the level of
247 000
tones. At the same time, the average paper con¬
sumption per capita in Poland slightly exceeded
7
kilograms. To compare the
situation to other countries at that time: typical American used up about
102
kilograms, German:
41
kilograms, Frenchman:
25
kilograms and USSR resident:
4.5
kilograms.
Before
1939,
in Poland, there were less pulp and paper mills than after the
Second World War on the areas incorporated into Poland such as
Pomerania
Re¬
gion, Lubusz Land and Silesia (all presented regions were a part of Germany be¬
fore
1945).
During the War, a lot of paper mills which were located on the area
of Poland of shape before
1939,
were destroyed. The Nazis completely ruined
a modem pulp mill in Niedomice and some other paper mills. The largest paper
mills (among others: in
Jelenia Góra, Kępice, Koszalin, Koźle, Krapkowice,
Leszno Górne, Malczyce, Osinów Dolny, Skolwin and Zakrzów)
located on the
area incorporated into Poland in
1945,
were treated as a loot property of the So¬
viet Army. The existing equipment was disassembled and transferred to the
USSR. The Polish government took over only medium as well as small-size pa¬
per mills: among others in
Głuchołazy, Rudawa, Bardo Śląskie, Młynów, Ja-
nowice Wielkie, Dąbrowica, Brzezie Karkonoskie, Piechowice and Jelenia
Góra-Strapice.
Unfortunately, all of them were equipped with obsolete techno¬
logical lines. At the end of
1944,
the production capacity of all pulp and paper
mills in
Pomerania
Region, Lubusz Land, Lower and Oppeln Silesia reach the
level of
323 000
tones of pulp and approximately
560 000
tones of paper. Basing
on research results, it is clear that the production potential of the paper industry
on the entire incorporated areas, after 4-year reconstruction period, reached the
level of
30 000
tones of pulp and slightly over
80 000
tones of paper. The num¬
bers reflected about
9-15%
of the paper industry potential of the presented area,
before the warfare and the disassembly actions of the Soviet Army.
After the Second World War, Poland was under the soviet influence what de¬
termined the final shape of the social economic system. Paper mills as well as
factories of other industries branches, were taken under nationalization process
(from time to time not in line with law rales) and were included in the centrally
managed economy. Only few smaller paper converting facilities were still run by
private owners.
Reconstruction and then deA elopment of the paper industry, required creation
of scientific-technical staff to be able to design and manufacture complete tech¬
nological lines. The first step was the establishment of
Biuro Projektów Prze-
368
mysłu Papierniczego
in
Łódź,
restoration of
Paper
Machinery
Works
—
Fampa
in
Cieplice
and launching of service-assembly works in
Krapkowice
and
Poznań.
Fampa, up to
1980s,
designed and built
25
new paper machines and modernized
30
existing technological lines for Polish paper mills what was a significant con¬
tribution to the Polish paper industry development. Some small paper machines
were built by paper mills independently or with help of service-assembly works.
At the same time,
14
paper machines were bought abroad. The equipment for
pulp mills and converting facilities was mostly imported.
The papemiaking could not develop without suitable staff. To solve the prob¬
lem a group of
papermakers
were collected at
Łódź
University of Technology.
Pulp and papemiaking specialists were also educated in
Poznań
(the Academy of
Agriculture) and in Bydgoszcz (the Academy of Technology and Agriculture).
Next to the largest paper mills, occupational schools, technical high schools as
well as high schools were established to educate medium technical level staff
and qualified employees. The Polish papermaking had many troubles with staff
up to
1989.
The main cause was lower salaries in the paper industry than in other
industries. Unfortunately, it was the policy of the Polish government that de¬
cided not to take into account production results but only industrial classifica¬
tion.
In
1946
a scientific-technical organization
-
The Association of Engineers
and Technicians of the Paper Industry
-
was created. The association played
a significant role in the consolidation of the paper industry environment and
helped to increase qualifications of paper mills staff.
The Pulp and Paper Institute in
Łódź
became the main research and develo¬
pment center of the paper industry, however other universities in
Łódź, Poznań
and Bydgoszcz were also involved in the researches for the industry.
Between
1945
and
1946
all paper mills
—
not destroyed during the war
-
were
started-up. Up to
1949
most of paper mills, which did not require new techno¬
logical lines, were rebuilt. All equipment that was running during the war was
reused again. Most of it required serious refurbishment. At the same time, to
create a new machine, parts from various technological lines had to be used. The
biggest challenge on the area, which was the part of the Second Polish Republic,
was the reconstruction of pulp and paper mills in Niedomice,
Poznań-Malta,
Tychy-Czułów
and Warsaw (PWPW). At the same time, the main task on the in¬
corporated area was the reconstruction of the pulp and paper mill in
Krapkowice
and the
staw pulp
mill in Malczyce. As a result of paper mill reconstruction, pa¬
per and board production gradually increased from
36.700
ton in
1945
to
167.800
ton in
1946, 230.700
ton in
1947
and finally in
1948
exceeded before
war production figures reaching
278.200
ton.
The first new paper machines were installed at the beginning of
1950s
close
to Warsaw in
Jeziorna.
At the same time, building process of two last facilities
in Skolwin (the paper mill produced newsprint grades) and in
Kostrzyn
(sulphate
pulp mill) on the incorporated area was started,
bi
Skolwin, up to
1945,
one of
the biggest pulp and paper mill was located whereas in
Kostrzyn,
there was
369
a pulp mill. The old buildings were reconstructed and equipped with new tech¬
nological lines.
The Polish government perceived the role of paper in education, culture and
propaganda, that is why in some existing paper mills fine paper machines were
installed (for example in
Włocławek).
Up to
1970s,
the biggest investments in
the paper business were focused on packaging paper machines. They were
started up to meet the expectations of other industries. Two large pulp and paper
mills were established
—
one in
Ostrołęka
(at the turn of
1950s
and
1960s)
and in
Świecie
(in
1960s
and
1970s).
At the same time, two converting mills were build
in
Łódź
(in
1960s)
and in
Kielce
(in
1960s
and
1970s).
Up to
1989,
the distribution of fine papers was controlled by the government
(the paper as a information carrier gave the chance to reach wider society
groups; it might spread opinions against to those promoted officially in media
controlled by the authorities). All hopes to fulfill the shortage of fine papers,
were put in
Kostrzyn
paper mill launching, a new paper machine in
Myszków
start-up and modernizations of many older technological lines in other paper
mills. In
1960s,
a development plan of the paper industry was prepared accord¬
ing to which, up to
1980s, 4
pulp and paper mills were planned to be built (ex¬
cept for paper mills in
Ostrołęka
and
Świecie).
There were no fixed location for
these plans, so in all documents they were marked A , B V C and D . Fi¬
nally the decision to build only one pulp and paper mill in
Kwidzyn
was made.
The investment was about to fulfill the requirements for fine and offset papers
for printing and writing purposes (at that time there was serious shortage of these
type of papers). Because of the limited budget, the rest of pulp and paper mills,
were never built. The building process of the pulp and paper mill in
Kwidzyn
started in
1973.
There were serious problems with civil and assembly works as
well as with the investment budget (all national investments were restricted at
the beginning of
1980s
as a result of economic crisis). As the result the first de¬
partment of the pulp and paper mill in
Kwidzyn
was opened in
1982.
The last of
four
Kwidzyn pulp
and paper mill machines was started up with long-term delay
-in
1989.
The then paper industry was not able to fulfill market requirements. The most
important group of products were notebooks, exercise books and writing-pads.
The main producers of these products were
Jeziorna, Klucze
and
Włocławek
pa¬
per mills
-
paper producers as well as converters. At the same time, paper from
these paper mills and later on from
Kwidzyn
as well, were converted into note¬
books, exercise books and writing-pads by several smaller converting plants
(among others in
Wrocław, Strzegom, Gdańsk, Kraków and Pleszew).
Hygienic-sanitary papers created another group of the pulp and paper indus¬
try products. Starting from
1950s,
the demand for this assortment increased
gradually. The most important investments focused on tissue production started
in
1950s
in Bydgoszcz, then in
1960s
in Niedomice,
Miłków
and Skolwin, in
1970s
in Piechowice,
Bardo, Klucze, Jeziorna
and in
1980s
in
Kostrzyn
and
Krapkowice.
Unfortunately the investments were not sufficient compared to so-
370
ciety needs and lack of toilet paper became a symbol of the market crisis in Po¬
land in
1980s.
In
1980s
the first, private-owned tissue mills were established (in
Kostrzyn,
Chodzież
and Bobrowice). Because of lack of this assortment on the market, the
Polish People s Republic authorities
—
usually reluctant to private owners
-
tole¬
rated the situation. The private-owned tissue mills did not have significant ca¬
pacity, so they were not able to improve the situation of tissue supplies.
The Polish paper industry, starting from the end of the Second World War up
to
1970s,
increased paper and board production every year reaching in
1977:
1 361 000
tones. Consumption per capita in Poland exceeded
44
kilograms
-
much lower than in USA and in Western European countries. However Poland
was ahead of most of socialist countries. In
1978,
a serious slump in production
of the paper industry started and lasted several years. In the weakest year
1982
only
1 181 000
tons of paper and board were produced. At the same time, con¬
sumption per capita in Poland decreased to
35.5
kg.
At the beginning of
1980s,
socialist economy started to be reformed. All in¬
vestments from the national budget were limited drastically, giving at the same
time a free hand to companies. In the paper industry, the investment in
Kwidzyn
pulp and paper mill was finished based on the national budget. Other invest¬
ments connected with modernizations, had to be covered by each paper mill in¬
dividually based on own sources or bank loans. However unfavorable profitabil¬
ity
-
caused by the government policy that kept low paper prices
—
limited ac¬
cess to bank loans. A lot of paper mills were exploit without necessary invest¬
ments, causing decapitalization of the technological lines.
Starting from
1983,
the paper industry again kept a record of production in¬
crease. In the best
1988,
the production figures of paper and board reached the
level of
1 447 000
tons and consumption per capita in Poland
37.7
kg (taking
into account the results of the foreign commerce and increase in population).
The increase of the production potential of the paper industry in
1980s,
was the
result of start-up of the large and modern pulp and paper in
Kwidzyn.
Large pulp and paper mills building in Poland was a necessity. Lack of
money in the national budget dedicated for the paper business caused almost no
investments in many smaller paper mills. As the result the conditions of the
technological lines were worse and worse, they required high energy supplies
and their influence on the environment was harmful. In
1960s,
when new paper
machines were designed, engineers paid more attention to damaging substances
reduction. Using of old paper machines influenced negatively the quality of pa¬
per. In addition, the paper industry earned the position of the unprofitable branch
of the industry caused by the government policy that kept low paper prices. The
picture of the Polish pulp and paper business at the end of
1980s
was unfavor¬
able.
Between
1945
and
1989
the production figures of the pulp and paper mdustry
in Poland increased six times. The credit for the situation went to people
respon-
371
sible
for the paper industry management who fought for money from the na¬
tional budget (even it was still not enough). Another group of people, that helped
to build the paper industry in Poland, were technical people who were responsi¬
ble for designing and later on exploitation of technological lines. It is also worth
mentioning thousands of employees, working for paper mills who did not
change their job even there were better salaries in other industry branches. They
decided to stay because they liked their job
-
being
a
papermaker
-
and felt re¬
sponsible because of significant role of the paper industry for the society.
|
| any_adam_object | 1 |
| author | Szymczyk, Maciej 1970- |
| author_GND | (DE-588)152617876 |
| author_facet | Szymczyk, Maciej 1970- |
| author_role | aut |
| author_sort | Szymczyk, Maciej 1970- |
| author_variant | m s ms |
| building | Verbundindex |
| bvnumber | BV022443833 |
| callnumber-first | T - Technology |
| callnumber-label | TS1095 |
| callnumber-raw | TS1095.P7 |
| callnumber-search | TS1095.P7 |
| callnumber-sort | TS 41095 P7 |
| callnumber-subject | TS - Manufactures |
| ctrlnum | (OCoLC)152626673 (DE-599)BVBBV022443833 |
| era | Geschichte 1900-2000 Geschichte 1945-1989 gnd |
| era_facet | Geschichte 1900-2000 Geschichte 1945-1989 |
| format | Book |
| fullrecord | <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?><collection xmlns="http://www.loc.gov/MARC21/slim"><record><leader>01916nam a2200469 c 4500</leader><controlfield tag="001">BV022443833</controlfield><controlfield tag="003">DE-604</controlfield><controlfield tag="005">20071009 </controlfield><controlfield tag="007">t|</controlfield><controlfield tag="008">070529s2007 xx ad|| |||| 00||| pol d</controlfield><datafield tag="020" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">9788391948774</subfield><subfield code="9">978-83-919487-7-4</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(OCoLC)152626673</subfield></datafield><datafield tag="035" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">(DE-599)BVBBV022443833</subfield></datafield><datafield tag="040" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-604</subfield><subfield code="b">ger</subfield><subfield code="e">rakwb</subfield></datafield><datafield tag="041" ind1="0" ind2=" "><subfield code="a">pol</subfield></datafield><datafield tag="049" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">DE-12</subfield></datafield><datafield tag="050" ind1=" " ind2="0"><subfield code="a">TS1095.P7</subfield></datafield><datafield tag="084" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">7,41</subfield><subfield code="2">ssgn</subfield></datafield><datafield tag="100" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">Szymczyk, Maciej</subfield><subfield code="d">1970-</subfield><subfield code="e">Verfasser</subfield><subfield code="0">(DE-588)152617876</subfield><subfield code="4">aut</subfield></datafield><datafield tag="245" ind1="1" ind2="0"><subfield code="a">Polski przemysł papierniczy</subfield><subfield code="b">1945 - 1989</subfield><subfield code="c">Maciej Szymczyk</subfield></datafield><datafield tag="264" ind1=" " ind2="1"><subfield code="a">Duszniki Zdrój</subfield><subfield code="b">Muzeum Papiernictwa</subfield><subfield code="c">2007</subfield></datafield><datafield tag="300" ind1=" " ind2=" "><subfield code="a">408 S.</subfield><subfield code="b">Ill., graph. Darst.</subfield></datafield><datafield tag="336" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">txt</subfield><subfield code="2">rdacontent</subfield></datafield><datafield tag="337" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">n</subfield><subfield code="2">rdamedia</subfield></datafield><datafield tag="338" ind1=" " ind2=" "><subfield code="b">nc</subfield><subfield code="2">rdacarrier</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Geschichte 1900-2000</subfield></datafield><datafield tag="648" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Geschichte 1945-1989</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Geschichte</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Paper industry</subfield><subfield code="z">Poland</subfield><subfield code="x">History</subfield><subfield code="y">20th century</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Papermaking</subfield><subfield code="z">Poland</subfield><subfield code="x">History</subfield><subfield code="y">20th century</subfield></datafield><datafield tag="650" ind1="0" ind2="7"><subfield code="a">Papierindustrie</subfield><subfield code="0">(DE-588)4044527-6</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="4"><subfield code="a">Polen</subfield></datafield><datafield tag="651" ind1=" " ind2="7"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="2">gnd</subfield><subfield code="9">rswk-swf</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="0"><subfield code="a">Polen</subfield><subfield code="0">(DE-588)4046496-9</subfield><subfield code="D">g</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="1"><subfield code="a">Papierindustrie</subfield><subfield code="0">(DE-588)4044527-6</subfield><subfield code="D">s</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2="2"><subfield code="a">Geschichte 1945-1989</subfield><subfield code="A">z</subfield></datafield><datafield tag="689" ind1="0" ind2=" "><subfield code="5">DE-604</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSBMuenchen</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015651835&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Inhaltsverzeichnis</subfield></datafield><datafield tag="856" ind1="4" ind2="2"><subfield code="m">Digitalisierung BSB Muenchen</subfield><subfield code="q">application/pdf</subfield><subfield code="u">http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015651835&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA</subfield><subfield code="3">Abstract</subfield></datafield><datafield tag="940" ind1="1" ind2=" "><subfield code="n">oe</subfield></datafield><datafield tag="942" ind1="1" ind2="1"><subfield code="c">330.09</subfield><subfield code="e">22/bsb</subfield><subfield code="f">0904</subfield><subfield code="g">438</subfield></datafield><datafield tag="943" ind1="1" ind2=" "><subfield code="a">oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-015651835</subfield></datafield></record></collection> |
| geographic | Polen Polen (DE-588)4046496-9 gnd |
| geographic_facet | Polen |
| id | DE-604.BV022443833 |
| illustrated | Illustrated |
| indexdate | 2024-12-20T12:55:31Z |
| institution | BVB |
| isbn | 9788391948774 |
| language | Polish |
| oai_aleph_id | oai:aleph.bib-bvb.de:BVB01-015651835 |
| oclc_num | 152626673 |
| open_access_boolean | |
| owner | DE-12 |
| owner_facet | DE-12 |
| physical | 408 S. Ill., graph. Darst. |
| publishDate | 2007 |
| publishDateSearch | 2007 |
| publishDateSort | 2007 |
| publisher | Muzeum Papiernictwa |
| record_format | marc |
| spellingShingle | Szymczyk, Maciej 1970- Polski przemysł papierniczy 1945 - 1989 Geschichte Paper industry Poland History 20th century Papermaking Poland History 20th century Papierindustrie (DE-588)4044527-6 gnd |
| subject_GND | (DE-588)4044527-6 (DE-588)4046496-9 |
| title | Polski przemysł papierniczy 1945 - 1989 |
| title_auth | Polski przemysł papierniczy 1945 - 1989 |
| title_exact_search | Polski przemysł papierniczy 1945 - 1989 |
| title_full | Polski przemysł papierniczy 1945 - 1989 Maciej Szymczyk |
| title_fullStr | Polski przemysł papierniczy 1945 - 1989 Maciej Szymczyk |
| title_full_unstemmed | Polski przemysł papierniczy 1945 - 1989 Maciej Szymczyk |
| title_short | Polski przemysł papierniczy |
| title_sort | polski przemysl papierniczy 1945 1989 |
| title_sub | 1945 - 1989 |
| topic | Geschichte Paper industry Poland History 20th century Papermaking Poland History 20th century Papierindustrie (DE-588)4044527-6 gnd |
| topic_facet | Geschichte Paper industry Poland History 20th century Papermaking Poland History 20th century Papierindustrie Polen |
| url | http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015651835&sequence=000003&line_number=0001&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA http://bvbr.bib-bvb.de:8991/F?func=service&doc_library=BVB01&local_base=BVB01&doc_number=015651835&sequence=000004&line_number=0002&func_code=DB_RECORDS&service_type=MEDIA |
| work_keys_str_mv | AT szymczykmaciej polskiprzemysłpapierniczy19451989 |